تاریخ جدید یزد ، کتابی تاریخی دربارة یزد به فارسی تألیف احمدبن حسین کاتب یزدی در سدة نهم. این کتاب در ایام سلطنت جهانشاه قراقوینلو (839ـ872) نوشته شده است و تا وقایع 862 را دربر دارد (کاتب یزدی، ص 285؛ جعفری، تعلیقات افشار، ص 202). از زندگی مؤلف اطلاعی در دست نیست؛ ممکن است محمدحسین‌بن احمد کاتب یزدی، نگارندة یوسف و زلیخای منثور، پسر او بوده باشد (کاتب یزدی، مقدمة افشار، ص 98؛ منزوی، ج 5، ص 3755).تاریخ جدید یزد مشتمل بر دوازده مقاله است. دو مقالة نخست آن به روایت افسانه مانندِ ساختن زندان در یزد به دست اسکندر و اوضاع آن شهر در دورة ملوک فرس اختصاص دارد (ص 19ـ54). ده مقالة دیگر دربارة سلسله‌های پس از اسلام است. قسمت مهم کتاب از فصل هفتم به بعد است، یعنی آنچه به دورة تیموری، بویژه عهد شاهرخ و فرزندان او که در فارس و یزد حکمروایی می‌کردند، همچنین جهانشاه قراقوینلو مربوط می‌شود (ص 55 ـ287). مؤلف در مقدمة کتاب از کتابهایی چون تواریخ طبری، ابن‌جوزی، یافعی، تاریخ گزیده ، سیرالملوک نظام‌الملک (کذا)، کتاب‌البلدان (ظاهراً از یعقوبی)، عجایب‌الاقالیم (ناشناخته)، جامع‌الحکایات (کذا)، تاریخ جهانگیری دربارة تیمور (ناشناخته) و تاریخ معینی شاهرخی (شاید منتخب‌التواریخ معینی) نام برده که در تألیف کتاب به آنها نظر داشته است. همچنین در مورد چند سلسله گفته است که تواریخ خاص آن سلسله‌ها را دیده، اما نام آنها را نیاورده است (ص 5 ـ6). از بعضی «راویان ثقات و پیران کهن‌سال صادق‌القول» نیز مطالبی نقل کرده است (ص 6)، ولی اساس تألیف کتاب وی تاریخ یزد * نوشتة جعفربن محمد جعفری بوده است. تاریخ یزد جعفری تا وقایع 845 را دربرگرفته؛ بنابراین تاریخ جدید یزد در مناسبت با وقایع بعد از این تاریخ اهمیت دارد (جعفری، ص 18، تعلیقات افشار، ص 203ـ205). تاریخ جدید یزد نسبت به تاریخ یزد مفصّلتر است و مطالبی از جمله قحطی 858 و سیل 860 و احداث بقعة امامزاده در 861 حاصل مشاهدات شخصی مؤلف است (ص 271، 276ـ 278، 283؛ جعفری، تعلیقات افشار، ص 205). این کتاب همچنین حاوی اطلاعات مفیدی در بارة ابنیة موجود یزد، بقاع و ساختمانهای از میان رفته، تاریخ بنای آنها و بعضی از کتابه‌های شعری است (ص 114ـ 196). از دیگر ویژگیهای این کتاب است: کاربرد لغات و اصطلاحات خاص عمارات و ساختمانها، مانند طنبی و پیشان و پیشگاه، که در منابع دیگر کمتر به کار رفته است (ص 86، 93، 122)، شرح چگونگی پرداخت مواجب و چگونگی سرشماری، تحصیل و تمغا و نعل بها (کاتب یزدی، ص 234، 262، مقدمة افشار، ص 8).از تاریخ جدید یزد تاکنون هشت نسخة خطی شناخته شده که قدیمترین آنها متعلق به قرن یازدهم است (کاتب یزدی، مقدمة افشار، ص 11ـ12؛ منزوی، ج 6، ص4240ـ4241). این کتاب نخستین بار در 1317ش به مناسبت تأسیس مدرسة ایرانشهر در یزد به چاپ رسید (کاتب یزدی، مقدمة افشار، ص 11، پانویس2؛ مشار، ج 1، ستون 1064). در 1345ش نیز بر اساس سه نسخة خطی با تصحیح و مقدمة ایرج افشار چاپ شد (کاتب یزدی، مقدمة افشار، ص 11ـ12؛ مشار، همانجا).منابع: جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد ، چاپ ایرج افشار، تهران 1343ش؛ احمدبن‌حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد ، چاپ ایرج افشار، تهران 1357ش؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1350ـ 1355ش؛ احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی ، تهران 1348ـ1353ش.
