تادِلی، ابراهیم بن محمدبن عبدالقادر رِباطی ، محقق مراکشی بویژه در زمینة موسیقی. در 1242 به دنیا آمد. از تبار عربهای جُشَم بود و نسبش به سیدی جابر میرسید. نیاکان او که از اوضاع آشفتة تادلا * پس از مرگ سلطان مولای اسماعیل به مشقت افتاده بودند، در قرن یازدهم به شهر رباط مهاجرت کردند.تادلیهای رباط به علم و فضل مشهور، و از سرشناسان شهر بودند. ابراهیم تادلی افزون بر این، بهسبب گستردگی معلومات و آشنایی با زبانهای اروپایی و شرقی در میان معاصران خود کمنظیر بود. او پس از گذراندن آموزشهای مقدماتی، تحصیلات خود را در شهر فاس پی گرفت و پانزده سال دورههایی را در جامع قَرَویین * ] مرکز دانشگاهی اسلامی که در قرن سوم تأسیس شد [ گذراند و از تعالیم فضلای نامداری چون ولید عراقی و احمد بِنّانی و حمدونبن حاج سُلَمی (ابنحاج) بهره برد. تادلی علاوه بر تحصیل علوم زبانی و اسلامی به مطالعة علوم عقلی از جمله ریاضیات و طب و منطق و نجوم و احکام نجوم و موسیقی پرداخت. او تنها کسی است که در نوشتههایش اطلاعات دست اولی از وضع تدریس موسیقی در فاس در نیمة دوم قرن سیزدهم آورده است.تادلی پس از این دوره مدتی در شهر مِکناس اقامت کرد و از دانش علمای محلی مراکش بهره برد، سپس به رباط بازگشت و به تدریس پرداخت. او در 1279 و 1284 سفرهای علمی خود را پی گرفت. در الازهر در محضر شیخ عُلَّیش بر دانش خود در تفسیر و حدیث افزود. در مکه نزد علما به فراگیری فقه مذاهب گوناگون و مطالعه در علم حدیث پرداخت و موفق به اخذ اجازة روایت از شیخ محمدبن دَحّو زامّوری، عالم مغربی مقیم مکه، شد. او پس از بازگشت به زادگاهش، سه دهه در رباط به تدریس اشتغال داشت.از تادلی بیش از 120 اثر بر جای مانده است که موضوعات آنها بر سه دسته است: آثار آموزشی که مجموعة درسگفتارها و شروح او بر متون قدماست؛ آثاری در باب مذاهب اسلامی؛ آثاری در موضوعاتی همچون جغرافی و نجوم و طب و موسیقی، از جمله زینة النحر فی علوم البحر دربارة فن هدایت کردن کشتیهای بادبانی و بخار، حِسان الحقائق و الرقائق فی حساب الدُرَج و الدقائق دربارة محاسبات ریاضی صور فلکی و طول و عرض جغرافیایی و اغانی السیقا و معانی الموسیقا یا الارتقاء الی علم الموسیقا . کسانی که شرح حال تادلی را نوشتهاند، به موضوع این کتاب که جنبة مهمی از شخصیت علمی وی را نشان میدهد، توجه چندانی نکردهاند. او در گسترش آموزش موسیقی در شهر تِطوان ] تِطّاوین * [ سهم بسزایی داشت. محمد رطل آوازخوان، حاجقاسمبن عَسیله نوازندة قانون، و مَکّی فِگیگی نوازندة عود، از تربیتیافتگان کلاسهای موسیقی تادلی در رباط بودهاند.تادلی در رباط زندگی آرامی داشت، گرچه به سبب حسادت دشمنان به دلیلی نامعلوم چندی به زندان افتاد. او در انتقاد از بیعدالتی شجاع بود و برای الغای قانون مالیاتی مَکْس از هیچ کوششی دریغ نکرد. مکس مالیاتی بر کالاهای پرسودِ وارد شده به شهرها بود که مدتی طولانی در مراکش وصول میشد و مردم از آن ناراضی بودند. گرفتن این مالیات در سیزدهم ربیعالاول 1303، پنج ماه پس از خواهش تادلی از سلطان حسن اول، لغو شد.تادلی در 1303ـ1304 بار دیگر به شرق سفر کرد، اما این بار با هدف سیاسی. او که قصد داشت زمینة ملاقات خلیفة عثمانی و سلطان مراکش را فراهم سازد، به استانبول رفت. این سفر فرصتی بود تا وی با سیاستمداران و محققان مسلمان نیز ملاقات کند و شاهد پیشرفت ترکها در اصلاحات و نوسازی باشد. تادلی در ادامة همین سفر با شیخمحمد عبده * در بیروت دیدار کرد و افکار اصلاحی عبده، تحسینش را برانگیخت. تادلی در هجدهم ذیحجة 1311 در رباط درگذشت.منابع: محمد بوجاندار، الاغتباط ، رباط 1987؛ عبداللّه جراری، ابواسحاقالتادلی ، دارالبیضاء 1980؛ محمد دینیا، مجالس الانبساط ، رباط 1986؛ عبدالوهاببن منصور، اعلام المغربالعربی ، ج 1، رباط 1979؛Encyclopإdie du Maroc , Sala ¦1992, s.v. "al-Ta ¦dil ¦â, Ibra ¦h ¦âm" (by ـ Abd al-Ila ¦h al-Fa ¦s ¦â).برای صورت کامل منابع رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه.