بلاط (۳)

معرف

بلاط‌(3) ،# حمام‌، مسجد و تکیه‌ای‌ در ناحیة‌ بلاط‌ استانبول‌.
متن
بلاط‌(3) ، حمام‌، مسجد و تکیه‌ای‌ در ناحیة‌ بلاط‌ استانبول‌.حمام‌ بلاط‌ ، بنایی‌ متعلق‌ به‌ قرن‌ نهم‌ است‌ که‌ درساحل‌ خلیج‌ ] بوسفور [ و در محلّه‌ای‌ به‌ نام‌ بلاط‌ قرار دارد. اخیراً، و به‌غلط‌، این‌ حمام‌ را حمام‌ چاووش‌ نیز خوانده‌اند. ر. اکرم‌ قوچی‌ ( د.استانبول‌ ، ذیل‌ واژه‌) احتمال‌ می‌دهد که‌ این‌ حمام‌ در سالهای‌ اول‌ سلطنت‌ بایزید دوم‌ (886ـ 918) یا در دورة‌ سلطان‌ محمد فاتح‌ (855ـ886) ساخته‌شده‌ باشد.حمام‌ بلاط‌، از نظر معماری‌، دارای‌ ویژگیهایی‌ است‌ که‌ در دیگر حمامهای‌ ترک‌ کمتر دیده‌ می‌شود؛ از جمله‌ مکانی‌ چارگوش‌، پایینتر از سطح‌ زمین‌ و با سقفی‌ گنبدی‌ شکل‌ دارد که‌ «باتلاق‌ یهودی‌» خوانده‌ می‌شود. از این‌ حوض‌ فقط‌ یهودیها استفاده‌ می‌کرده‌اند. این‌ حمام‌، هر چند عاری‌ از هر گونه‌ تزیینات‌ است‌، یکی‌ از قدیمیترین‌ حمامهای‌ استانبول‌ و اثر تاریخی‌ با ارزشی‌ است‌ که‌ به‌ جهت‌ ویژگیهای‌ منحصر به‌ فرد معماری‌، بسیار قابل‌توجه‌ است‌.منابع‌: محمد ظلی‌بن‌ درویش‌ اولیا چلبی‌، اولیاچلبی‌ سیاحتنامه‌سی‌ ، ج‌1، چاپ‌ احمد جودت‌، استانبول‌ 1314، ص‌331؛Ekrem Hakk  Ayverdi, osmanl  Mi`mہrرsi IV , Istanbul 1974, 593; Istanbul Ansiklpedisi , Istanbul 1958-1974, s.v. “Balat Hamam  " (by R. Ekrem Koµu); Fہtih Mehmed II. Vakfiyeleri , Ankara 1938, 213.مسجد و تکیة‌ بلاط‌ ، بلاط‌ در 970 ساخته‌ شده‌ و بانی‌ آن‌، فرخ‌ آقا یا کدخدا فرخ‌، از رجال‌ دورة‌ سلیمان‌ قانونی‌ (حک: 927ـ974)، و طراّحش‌ سِنان‌، معمار معروف‌ ترک‌، بوده‌ است‌. این‌ مسجد و تکیه‌، محرابی‌ با کاشیکاری‌ ربع‌ اول‌ قرن‌ دوازدهم‌ و مناره‌ای‌ از نیمة‌ دوم‌ همان‌ قرن‌ دارد که‌ احتمالاً پس‌ از زلزلة‌ 1190، بازسازی‌ شده‌ است‌. شبستان‌ چوبی‌ مسجد، و ملحقات‌ تکیه‌ نیز به‌ احتمال‌ زیاد، پس‌ از آتش‌سوزی‌ 1294 بازسازی‌شده‌ است‌. این‌ تکیه‌، وابسته‌ به‌ شاخة‌ سُنبلیّة‌ طریقت‌ خَلوَتیّه‌ بود. پس‌ از بسته‌ شدن‌ تکیه‌ها در 1304ش‌/1925، «جمعیتِ مرمّت‌ و حفاظت‌ مسجد کدخدا فرخ‌» که‌ اهالی‌ محله‌ در 1332ش‌/ 1953 تشکیل‌ داده‌ بودند، بازسازی‌ آن‌ را آغازکرد و سرانجام‌ با مساعدتهای‌ ادارة‌ اوقاف‌ در 1339ش‌/1960، به‌ پایان‌ رساند.مسجد در زمین‌ هفت‌ ضلعی‌ نامنظمی‌ احداث‌ و با دیواری‌ سنگی‌ محاط‌ شده‌ است‌؛ پنج‌ در ورودی‌، یک‌ «حریم‌» (قسمت‌ اصلی‌) و یک‌ شبستان‌ چوبی‌ مستطیلی‌ شکل‌ دارد که‌ هر دو با سقف‌ چوبی‌ مشترکی‌ پوشانده‌ شده‌اند. ظاهراً در اضلاع‌ غربی‌ و جنوبی‌ صحن‌ مسجد، حجره‌های‌ درویشان‌ جای‌ داشته‌، و قسمتی‌ از صحن‌، گورستان‌ (خطیره‌) بوده‌ است‌. در اواخر قرن‌ سیزدهم‌، در فاصلة‌ ستونها دیوارهای‌ چوبی‌، و در آخرین‌ بازسازیها قفسه‌های‌ بزرگ‌ آهنی‌ کار گذاشته‌اند که‌ اصالت‌ بنای‌ شبستان‌ را از بین‌ برده‌ است‌. جبهة‌ ورودی‌ شمالی‌ مسجد با تزیینات‌ دورة‌ سلجوقی‌، به‌ صورت‌ جانوران‌ شاخ‌ و برگهای‌ تودرتو، تزیین‌ شده‌ است‌ که‌ در بالای‌ سردر آن‌، کتیبه‌ای‌ به‌ عربی‌ و با خط‌ ثلث‌ هویت‌ بانی‌ مسجد را در بردارد. بر دیوار شمالی‌ صحن‌، مشرف‌ به‌ شبستان‌، مناظری‌ از منازل‌ سفر حج‌ ترسیم‌ شده‌ است‌ (اولیاچلبی‌، ج‌1، ص‌308). جالبترین‌ قسمت‌ مسجد یعنی‌ محراب‌ آن‌، حاشیه‌ای‌ از مرمر همراه‌ با گچبری‌ و مقرنس‌کاری‌ دارد و بقیة‌ سطح‌ آن‌، در ربع‌ اول‌ قرن‌ دوازدهم‌، با کاشیهای‌ صیقل‌ یافته‌ که‌ در استانبول‌ تولید می‌شده‌، پوشیده‌ شده‌ است‌. سنگهای‌ رنگی‌ چارگوش‌ کار شده‌ در زمینة‌ مرمر سفید لبة‌ پنجره‌ها، کاشیهای‌ ساخت‌ بورسه‌ و سنگهای‌ مرمر چارگوش‌ ستونهای‌ مقرنسکاری‌ شدة‌ مقصورة‌ چوبی‌ مسجد و ساعت‌ آفتابی‌ از جمله‌ عناصر قابل‌ ذکر مسجد است‌. گنبد چوبی‌ مسجد، در زیر شیروانی‌ پنهان‌ شده‌ است‌. منارة‌ شمال‌ غربی‌ حریم‌ تماماً از سنگهای‌ چارگوش‌ و بدنة‌ اصلی‌ آن‌ مدوّر است‌ و کلاهک‌ مخروطی‌ و چوبی‌ آن‌ با ] ورقه‌های‌ [مس‌ پوشیده‌ شده‌ است‌.منابع‌: آستانه‌ تکّه‌لری‌ ، استانبول‌ 1256، ص‌3؛ محمدظلی‌بن‌ درویش‌ اولیاچلبی‌، اولیاچلبی‌ سیاحتنامه‌سی‌ ، ج‌1، چاپ‌ احمد جودت‌، استانبول‌ 1314؛ حسین‌ ایوانسرایی‌، حدیقة‌الجوامع‌ ، استانبول‌ 1281، ج‌1، ص‌55ـ57؛ احمد منیب‌ باندرمه‌ لی‌زاده‌، مجموعة‌ تکایا ، استانبول‌ 1307، ص‌4؛ اسماعیل‌ بیگ‌زاده‌ عثمان‌بیگ‌، مجموعة‌ جوامع‌ ، استانبول‌ 1304، ج‌1، ص‌16ـ17؛Hدseyin Ayvansarہyر, Mecmأa-I Tevہrرh , ed. Fahri ´. Derin and Vahid ´abuk, Istanbul 1985, 98-99, 240; Sedad Hakk  Eldem, Kخ  kler ve Kas  rlar,Istanbul 1969, I, 17; Semavi Eyice, Istanbul-petit guide ب travers les monuments Byzantins et Turcs ,Istanbul 1965,65; Istanbul Ansiklopedisi , Istanbul 1958-1974, s.v.”Balat Camii” (by R.Ekrem Koµu);I  brahim Hakk  konyal  , Mimar Koca Sinan'  n Eserleri , Istanbul 1950, 86-88; Aptullah Kuran, Mimar Sinan , Istanbul 1986,25,34,115,259,276;W.Mدller- Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls , Tدbingen 1977,381;Tahsin خz, I  stanbul Camileri , Ankara 1962, I, 31-32; Metin Sخzen, Tدrk Mimarisinin Geli  imi ve Mimar Sinan , Istanbul 1975, 162, 373; Zہkir  دkrد, Mecmأa-I Tekہyہ , ed. M. Serhan Tay  I and K. Kreiser, Freiburg 1980, 10-11; I  brahim Hilmi Tanl  lk, I  stanbul ´e  meleri , Istanbul 1943-1945, I, 88.
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 3
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده