بکری، مصطفی بن کمال‌الدین‌بن علی صِدّیقی حنفی، ملقب به قطب‌الدین و مُکنّی' به ابوالمواهب، بنیانگذار فرقة بکریّه در طریقت خلوتیّه. جدش بدرالدین بکری (متوفی 1062) از خاندان مشهور بکریه * است.وی در ذیقعدة 1099 در دمشق به دنیا آمد، در کودکی یتیم شد و عمویش سرپرستی او را به عهده گرفت. استادان او در فقه و تصوّف عبارت بودند از: عبدالغنی‌بن اسماعیل نابلُسی (متوفی 1143)؛ شیخ‌ابوالمواهب محمد حنبلی (متوفی 1126)؛ محمدبن بَدیری دِمیاطیِ مشهور به ابن‌میّت (متوفی 1140). او در سفری که به بیت‌المقدس کرد، وارد طریقت خلوتیه شد و پس از مرگ مرشدش، عبداللطیف‌بن حسام‌الدین حلبی خلوتی (متوفی 1121)، جانشین او گردید (بغدادی، ج 6، ستون 446؛ مرادی، ج 4، ص 190ـ191؛ سرکیس، ج 1، ص 582؛ د. ا. د. ترک ، ذیل «بکری، قطب‌الدین»). بکری در بیت‌المقدس کتاب دعایی به نام اَلفَتحُ القُدسی و الکَشفُ الاِنسی نوشت که مریدانش آن را در پایان شب می‌خواندند. وی از شیخ حسن‌بن علی قره‌باش فتوا گرفت که خواندن این‌دعا بدعت نیست (مبارک، ج 3، ص 435؛ مرادی، ج 4، ص 191).بکری چندین بار به بیت‌المقدس سفر کرد و گزارشی دربارة یکی از سفرهایش به نام الخَمْرَةُ المَحسیِةُ (الحَسیة) فی الرَحلَةِ القُدْسیة نوشت. همچنین برای تبلیغ طریقت خلوتیه، به مصر و شام و حلب و بغداد و قسطنطنیه و حجاز سفر کرد. سرانجام، در 18 ربیع‌الثانی 1162 در قاهره در گذشت. مقبره‌اش در قُرافة الکبری، خارج شهر قاهره، زیارتگاه است (زرکلی، ج 7، ص 239؛ نبهانی، ج 2، ص 474؛ مبارک، همانجا؛ جبرتی، ج 1، ص 246؛ مرادی، ج 4، ص 197؛ د.اسلام ، چاپ دوم، ذیل واژه).پس از او، محمدبن سالم حَفناویِ شافعیِ خلوتی (متوفی 1181)، مؤسس طریقة حَفنیه (الحَفناوی)، یکی از چهار فرقة خلوتیه، جانشین وی شد (مبارک، ج 3، ص 437؛ جبرتی، ج 1، ص 247؛ نبهانی، ج 2، ص 473).فرزند بکری، ابوالفتوح محمد (1143ـ1196) صوفی، شاعر و نویسنده، کتابی به نام تَلخیصات البکریة فی ترجمة خلاصة البکریة در شرح حال پدرش نوشته است (مرادی، ج 4، ص 14، 195ـ196؛ بغدادی، ج 6، ستون 343).به بکری میان دویست تا 222 اثر نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها گم شده است. در میان آثار او دوازده سفرنامه، دوازده سخنرانی، هفت دیوان و نُه قصیده در تصوف و طریقت وجود دارد (جبرتی، ج 1، ص 246؛ نبهانی، ج 2، ص 477؛ مرادی، ج 4، ص 195). از جمله آثار اوست: الذخیرة الماحیة لِلا´ثام فی الصلاة علی خَیر الاَنام فی سائر الایام (مصر 1319؛ سرکیس، ج 1، ستون 583)؛ المَوردِ العَذب لِذَوی الورود فی کشف معنی وحدة الوجود (دارالکتب الظاهریة، ج 2، ص 825، نسخة خطی ش 4398)؛ الصلاة الهامِعة بمحبة الخُلفاء ، دربارة فضایل خلفای راشدین (بولاق 1304، 1310؛ سرکیس، همانجا)؛ بُلْغَةُ المُرید ، قصیده‌ای در تصوف (دارالکتب الظاهریة، ج 1، ص 194، نسخة خطی، ش 6916)؛ فوائد الفَرائد فی ضابط العقائد ، منظومه‌ای در عقاید با شرح احمد دردیر (بولاق 1314؛ سرکیس، همانجا).منابع : اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛ عبدالرحمان‌بن حسن جبرتی، تاریخ عجایب الا´ثار فی التراجم و الاخبار ، بیروت ] بی‌تا. [ ؛ دارالکتب الظاهریة، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة، التصوف ، چاپ محمد ریاض مالح، دمشق 1398ـ1403/ 1978ـ1983؛ خیرالدین زرکلی، الاعلام ، بیروت 1986؛ یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة ، قاهره 1346/1928؛ علی باشا مبارک، الخطط التوفیقیة الجدیدة لمصر القاهرة ، قاهره 1980ـ1983؛ محمد خلیل‌بن علی مرادی، سلک الدُّرَر فی اعیان القرن الثانی عشر ، بولاق 1291ـ1301، چاپ افست بغداد ] بی‌تا. [ ؛ یوسف‌بن اسماعیل نبهانی، جامع کرامات الاولیاء ، چاپ ابراهیم عطوه عوض، بیروت 1411/ 1991؛EI 2, s.v. "Bakr , Mus ¤ ta ¤ fa " (by C. Brockelmann); TDV IA , s.v. "Bekrر, Kutbدddin" (by Ali I hsan Yurd).
