بغیة الطلب (یا بغیة الطلب فی تاریخ الحلب ) کتابی در جغرافیا وتاریخ حلب

معرف

نوشتة‌کمال‌الدّین‌عمربن‌احمدبن‌ابی‌جرادَة‌حلبی‌مشهور به‌ابن‌عَدیم‌(588ـ660)، فقیه‌، قاضی‌، مورخ‌، ادیب‌، شاعر، خطاط‌، حافظ‌قرآن‌و سیاستمدار
متن
بُغیَةُ الطَلَب‌(یا بغیة‌الطلب‌فی‌تاریخ‌الحلب‌) کتابی‌در جغرافیا وتاریخ‌حلب‌، نوشتة‌کمال‌الدّین‌عمربن‌احمدبن‌ابی‌جرادَة‌حلبی‌مشهور به‌ابن‌عَدیم‌(588ـ660)، فقیه‌، قاضی‌، مورخ‌، ادیب‌، شاعر، خطاط‌، حافظ‌قرآن‌و سیاستمدار. بغیة‌الطلب‌کتاب‌جامع‌و دقیقی‌در جغرافیا و تاریخ‌حلب‌است‌که‌اطلاعات‌مهمی‌نیز دربارة‌شام‌، مصر و عراق‌دارد. این‌کتاب‌نمونة‌خوبی‌در شیوة‌جغرافیانویسی‌و تاریخ‌نگاری‌اسلامی‌است‌که‌با استناد به‌روایات‌شفاهی‌و مآخذی‌که‌تا زمان‌مؤلف‌در دسترس‌بوده‌، نوشته‌شده‌است‌. همچنین‌اطلاعات‌منحصری‌دربارة‌سرزمینهای‌خلافت‌به‌دست‌می‌دهد که‌در کتابهای‌دیگر وجود ندارد. و به‌واسطة‌این‌کتاب‌از تاراج‌مغول‌، حملة‌صلیبیها و حوادث‌طبیعی‌مصون‌مانده‌است‌.جلد اول‌، جغرافیای‌حلب‌است‌مشتمل‌بر شرحی‌دربارة‌جغرافیای‌تاریخی‌این‌منطقه‌، پیش‌از اسلام‌و بعد از آن‌(ابن‌عدیم‌، چاپ‌سزگین‌، ج‌1، ص‌2ـ9)؛ مؤلف‌به‌نظریات‌جغرافی‌نویسان‌پیشین‌، نظیر جیهانی‌، دربارة‌مناطق‌غربی‌قلمرو اسلام‌اشاره‌می‌کند (همان‌، ج‌1، ص‌10ـ24) و آنگاه‌با ذکرنام‌دریاچه‌ها، توضیحاتی‌دربارة‌آنها می‌دهد (همان‌، ج‌1، ص‌24) و سپس‌به‌توضیح‌دربارة‌رودخانه‌های‌منطقة‌حلب‌می‌پردازد (همان‌، ج‌1، ص‌362ـ392) و پس‌از آن‌با ذکر نام‌کوهها، وقایع‌تاریخی‌مربوط‌به‌هریک‌را شرح‌می‌دهد (همان‌، ج‌1، ص‌25ـ54).ابن‌عدیم‌در این‌جلد، حلب‌را جزو اقلیم‌چهارم‌از اقالیم‌سبعه‌شمرده‌، و با استناد به‌آثار بطلمیوس‌، طول‌و عرض‌جغرافیایی‌آن‌را مشخص‌کرده‌است‌(همان‌، ج‌1، ص‌54 به‌بعد). همچنین‌به‌شرح‌آب‌و هوای‌منطقه‌، با توجه‌به‌روایات‌تاریخی‌از زمان‌اسکندر به‌بعد پرداخته‌است‌(همان‌، ج‌1، ص‌62ـ65)؛ پس‌از آن‌معادن‌و سنگهای‌منطقه‌را، با استناد به‌محققان‌پیشین‌، توضیح‌داده‌است‌(همان‌، ج‌1، ص‌65ـ70). بابهای‌بعدی‌کتاب‌، دربارة‌مزارات‌، قبور انبیا و اولیا، مقام‌ابراهیم‌(همان‌، ج‌1، ص‌71ـ83)، عجایب‌و غرایب‌حلب‌، مکانهای‌خاص‌و طلسمات‌این‌منطقه‌است‌(همان‌، ج‌1، ص‌83ـ 89). در این‌مجلد، بابی‌در فضایل‌حلب‌هست‌که‌مؤلف‌در آن‌، با نقل‌روایاتی‌از نبی‌اکرم‌صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم‌به‌ستایش‌این‌منطقه‌پرداخته‌(همان‌، ج‌1، ص‌90ـ92) و سپس‌حلب‌را در دورة‌فتوح‌شرح‌داده‌است‌. باب‌دیگر دربارة‌بناها، حصارها، بیمارستانها، مدارس‌و... از ابتدا تا زمان‌ابن‌عدیم‌است‌، چه‌آنها که‌ویران‌شده‌و چه‌آنها که‌باقی‌مانده‌بوده‌است‌(همان‌، ج‌1، ص‌99ـ119). در انتهای‌این‌جلد، مؤلف‌با ذکر نام‌شهرهای‌این‌منطقه‌، نظیر قِنسرین‌ (همان‌، ج‌1، ص‌119ـ127)، انطاکیه‌(همان‌، ج‌1، ص‌128ـ159)، حماة‌(همان‌، ج‌1، ص‌185ـ186)، طرسوس‌(همان‌، ج‌1، ص‌206ـ247) و شام‌(همان‌، ج‌1، ص‌340ـ360) به‌توضیح‌مفصل‌دربارة‌آنها پرداخته‌، از جمله‌ضبط‌صحیح‌نام‌شهرها، آب‌و هوا، مردم‌شناسی‌، تجارت‌، صناعت‌، تاریخ‌حکام‌و سلاطین‌رومی‌و مسیحی‌و اسلامی‌، تاریخ‌شهرها و نام‌فضلا، شعرا و علما را آورده‌است‌.از جلد دوم‌تا پایان‌کتاب‌، شرح‌مفصلی‌است‌دربارة‌مشاهیر و رجالی‌که‌در این‌منطقه‌بوده‌اند، و ذیل‌نام‌مشاهیر، تاریخ‌منطقة‌حلب‌بتفصیل‌آمده‌است‌. در این‌مجلدات‌، اعلام‌به‌ترتیب‌حروف‌الفبا مرتب‌شده‌اند.ابن‌عدیم‌پس‌از شرح‌اصل‌و نسب‌مشاهیر، به‌توضیح‌مفصل‌دربارة‌وقایع‌زندگی‌آنها می‌پردازد و از بناهایی‌ سخن‌می‌گوید که‌ایشان‌بانیان‌آنها بوده‌اند. (همان‌، ج‌2به‌بعد) او با شرح‌مستند وقایع‌و زمان‌دقیق‌آن‌، بر ارزش‌کتاب‌خود افزوده‌است‌. شرح‌رجال‌او دور از تعصبات‌قومی‌و اعتقادی‌است‌. مؤلف‌، امارت‌حجاج‌بن‌یوسف‌را به‌همان‌صورت‌شرح‌می‌دهد (همان‌، ج‌5، ص‌75ـ95)، که‌فاجعة‌کربلا را (همان‌، ج‌6، ص‌120ـ200) شرح‌داده‌است‌. او همچنین‌بیطرفانه‌متفکران‌فِرَق‌مختلف‌، مانند معتزله‌و قرمطی‌، را معرفی‌می‌کند.بخش‌تاریخی‌بغیة‌الطلب‌، چون‌به‌شرح‌رجال‌به‌ترتیب‌الفبایی‌پرداخته‌است‌، توالی‌تاریخی‌ندارد، به‌طوری‌که‌در یک‌جلد هم‌دربارة‌دورة‌فتوح‌(همان‌، ج‌5، ص‌162ـ171) اطلاعاتی‌هست‌، هم‌دربارة‌دولت‌سلاجقه‌(همان‌، ج‌5، ص‌329).از ویژگیهای‌دیگر این‌کتاب‌، ذکر نام‌منابعی‌است‌که‌از بین‌رفته‌اند؛ نظیر القرع‌و الشجر فی‌النسب‌، تألیف‌ابومحمد نسابه‌(همان‌، ج‌5، ص‌204). کتاب‌تاریخ‌معرّی‌تألیف‌ابی‌غالب‌همام‌بن‌فضل‌بن‌مهذب‌معرّی‌(همان‌، ج‌5، ص‌291) و کتاب‌نسب‌الاوس‌و الخزرج‌، تألیف‌ابومحمد نسّابه‌معروف‌به‌ابن‌القُداج‌و جزبغیة‌الطلب‌در اصل‌در 30ـ40 جلد تألیف‌شده‌بوده‌که‌از آن‌همه‌فقط‌ده‌جلد، به‌خط‌مؤلف‌موجود است‌و در کتابخانه‌های‌استانبول‌نگهداری‌می‌شود (همان‌، ج‌1، مقدمه‌؛ جلد اول‌: کتابخانة‌ایاصوفیه‌، ش‌3036؛ هشت‌جلد: کتابخانة‌طوپقاپی‌، ش‌2925؛ دو جلد: کتابخانة‌ملت‌/ سلیمانیة‌امروزی‌، ش‌1404). بخش‌حرف‌«م‌» این‌کتاب‌گم‌شده‌است‌(همان‌، چاپ‌سویم‌، مقدمه‌، ص‌19ـ21). سه‌جلد از این‌کتاب‌نیز، در کتابخانه‌های‌موصل‌، پاریس‌و لندن‌موجود است‌(همان‌، چاپ‌سزگین‌، ج‌1، مقدمه‌،پانویس‌5).از مجلدات‌بغیة‌الطلب‌، یک‌مجلد آن‌با همین‌عنوان‌، به‌کوشش‌علی‌سِویم‌(1356ش‌/1976) به‌چاپ‌رسیده‌و چاپ‌دیگر از تمام‌مجلدات‌موجود آن‌، در سوریه‌به‌تحقیق‌سهیل‌زکار (1367ش‌/1988) انجام‌شده‌است‌. و نیز فؤاد سزگین‌، چاپ‌عکسی‌نسخة‌استانبول‌را در مؤسسة‌تاریخ‌علوم‌عربی‌و اسلامی‌(معهد تاریخ‌العلوم‌العربیة‌و الاسلامیة‌) آلمان‌منتشر کرده‌است‌.ابن‌عدیم‌از کتاب‌بغیة‌الطلب‌در 641، خلاصه‌ای‌به‌نام‌زبدة‌الحلب‌مِن‌تاریخ‌حلب‌نوشت‌که‌در آن‌به‌شرح‌حال‌امرا و اعیان‌و ملوک‌پیش‌و بعد از اسلام‌حلب‌ـمانند دولت‌یونانیان‌، مسیحیان‌، صدر اسلام‌، خالدبن‌ولید، امویان‌، عباسیان‌، اخشیدیان‌، حمدانیان‌، فاطمیان‌، مرداسیان‌، سلجوقیان‌، باطنیه‌، ارتقیان‌، زنگیان‌، ایوبیان‌و نیز جنگهای‌صلیبی‌ـ پرداخته‌است‌(ابن‌عدیم‌، زبدة‌الحلب‌، جاهای‌متعدد). او همچنین‌در خلال‌حوادث‌، به‌سرنوشت‌ترکها، کردها، عربها، مسلمانان‌و مسیحیان‌تا قرن‌هفتم‌هجری‌اشاره‌کرده‌است‌(همانجا). نسخه‌های‌متعددی‌از این‌خلاصه‌را بروکلمان‌( رجوع کنید به ج‌1، ص‌404ـ406) فهرست‌کرده‌است‌.این‌کتاب‌در 1235/ 1819، در پاریس‌و در 1236/ 1820 در بن‌چاپ‌و منتشر شد و در 1330ش‌/ 1951، به‌کوشش‌سامی‌الدهان‌، در دمشق‌چاپ‌و منتشر گردید. بخشهایی‌از این‌کتاب‌را باربیه‌دومنار و بخشهای‌دیگر را ادگار بلوشه‌به‌فرانسه‌ترجمه‌کرده‌اند ( د.اسلام‌، چاپ‌دوم‌، ذیل‌«ابن‌عدیم‌»). زبدة‌الحلب‌در 1375ش‌/1996 نیز در بیروت‌، به‌کوشش‌خلیل‌منصور، چاپ‌و منتشر گردید.منابع‌: ابن‌عدیم‌، بغیة‌الطلب‌فی‌تاریخ‌حلب‌، چاپ‌فؤاد سزگین‌، فرانکفورت‌1406ـ1409/ 1986ـ1989؛ همان‌، چاپ‌علی‌سویم‌، آنکارا1976؛ همو، زبدة‌الحلب‌من‌تاریخ‌حلب‌، چاپ‌خلیل‌منصور، بیروت‌/1996؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949; EI 2 , s.v. "Ibn al- ـ Ad   m" (by B. Lewis).
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 3
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده