بُغدو ، فخرالدین‌بن‌علی‌بن‌قوش‌دَمیر التُرکی‌البغدادی(متوفی685)، جانورشناس‌ترک. در631، در حِلّه‌متولد شد. پدرش‌شرف‌الدین‌علی، امیر حلّه، و جدّش‌جمال‌الدین‌قوش‌دمیر، مرزبان‌عراق‌بود. در پنج‌سالگی، درپی‌درگذشت‌پدرش، با حمایت‌جدّش، به‌دربار خلیفه‌خوانده‌شد. پس‌از آن‌که‌جمال‌الدین‌قوش‌دمیر پسر جوان‌خود را از دست‌داد، خلیفه‌مستنصرباللّه‌برای‌تسلّی‌خاطر او، نوه‌اش] بغدو [ را خلعت‌بخشید و امیر یگان‌پنجاه‌نفری‌سواره‌نظام‌کرد و فرمان‌داد که‌وی‌را در جرگة‌سران‌دولت‌جای‌دهند. بغدو، که‌پس‌از گذراندن‌دورة‌آموزش‌امیری‌همنشین‌خلیفه‌و وزیران‌او شده‌بود، جوانترین‌امیر صاحب‌منصب‌دولت‌عبّاسی‌بود. هنگامی‌که‌هلاکو، فرمانروای‌ایلخانی، بغداد را تصرف‌کرد، بغدو به‌وساطت‌یکی‌از خوارزمیان، که‌از قوش‌دمیر ] جدّ بغدو [ نیکیها دیده‌بود، از مرگ‌نجات‌یافت. پیش‌از آن، یک‌بار نیز به‌او تهمت‌زده‌بودند که‌دست‌اندرکار توطئه‌بر ضد خلیفه‌است، اما این‌اتهام‌به‌اثبات‌نرسیده‌بود و مفتریها اعدام‌شده‌بودند. بغدو در33 سالگی، کتاب‌غُنیة‌القاری‌را تألیف‌و به‌هلاکو تقدیم‌کرد. وقتی‌که‌هلاکو نگارة(مینیاتور) چهرة‌بغدو را با ریش‌سفید در آغاز کتاب‌دید، با توجه‌به‌جوانی‌بغدو، سبب‌آن‌را جویا شد. بغدو گفت، آرزو می‌کند که‌در خدمت‌هلاکو به‌پیری‌رسد، و بدینسان‌محبت‌هلاکو را جلب‌کرد. اما عمر زیادی‌نکرد و در 23شعبان685، در 53 سالگی، در بغداد در گذشت‌و در کربلا به‌خاک‌سپرده‌شد.بغدو، که‌در کودکی، همراه‌جدّش‌به‌شکار می‌رفت‌و بتدریج‌به‌شکار و پرندگان‌شکاری‌علاقه‌پیدا کرده‌بود، کتابی‌دربارة«بَیزَره» (بازداری) با عنوان‌کتاب‌القانون‌الواضح‌فی‌معالجات‌الجوارح‌در دو بخش‌تدوین‌کرد: بخش‌اول، معلومات‌نظری‌بازداری؛ بخش‌دوم، قواعد عملی‌آن. وی‌برای‌این‌کار، کتابهای‌پیشینیان‌در این‌موضوع‌را بدقت‌خوانده‌و به‌اختلاف‌آنها با یکدیگر، که‌برخی‌از آنها خطای‌کاتبان‌بوده‌است، پی‌برده‌واندیشه‌ها و نگرشهای‌خود را نیز بدانها افزوده‌است. این‌کتابها عبارت‌اند از: کتاب‌ابوالجیش‌خُمارَوَیهْ * بن‌احمدبن‌طولون(متوفی282)؛ کتاب‌امیرابوالقاسم‌بن‌محمدبن‌طُغج، معروف‌به‌اَخشید التُرکی(متوفی334)؛ کتاب‌قاسم‌بن‌علی‌بن‌حسین‌بن‌ابیطالب‌نورالمهدی‌بن‌حسین‌الزینبی، معروف‌به‌نظام‌الحضرتین، که‌القوانین‌السلطانیه‌نام‌دارد و در556 تألیف‌شده‌است.کتاب‌بغدو با خاتمه‌ای‌پایان‌می‌پذیرد که‌در آن، نویسنده‌می‌گوید، کتابش‌پیش‌از پاکنویسی‌غنیة‌القاری‌فی‌علاج‌الجوارح‌و الدواری‌نام‌داشته‌است، و می‌افزاید: «اگر این‌کتاب‌بدون‌تلخیص، پاکنویسی‌می‌شد، به‌پنج‌جلد می‌رسید». بغدو، در همین‌خاتمه‌می‌گوید که‌کتاب‌خود را در 666 در مدت‌یک‌ماه، برای‌کاتبی‌تقریر کرده‌و یک‌ماه‌بعد، خود آن‌را پاکنویس‌کرده‌است. یگانه‌نسخة‌کتاب‌در 666 تألیف‌شده‌و در کتابخانة‌کوپریلی(فاضل‌احمد پاشا، ش978) موجود است. این‌نسخه‌را عبدالرزاق‌بن‌احمدبن‌محمدبن‌ابی‌المعالی، معروف‌به‌ابن‌فُوَطی، در مراغه‌استنساخ‌کرده‌است‌و در 667 برای‌مؤلف‌قرائت‌شده، و بدینسان، متن‌اصلی‌آن‌فراهم‌آمده‌است.منابع: ابن‌دقماق، نزهة‌الانام‌فی‌تاریخ‌الاسلام، نسخة‌خطی‌کتابخانة‌ملی‌فرانسه، ش1597، گ108 ر ـ پ؛ ابن‌طقطقی، الفخری‌فی‌الا´داب‌السلطانیة‌والدول‌الاسلامیة، بیروت] بی‌تا. [ ، ص50؛ ابن‌فُوَطی، تلخیص‌مجمع‌الا´داب‌فی‌معجم‌الالقاب، چاپ‌مصطفی‌جواد، بغداد 1962ـ1965، جزء 4، قسم1، جزء 4، قسم3، ص131ـ132، جزء4، قسم4، ص702؛ همو، الحوادث‌الجامعة‌والتجارب‌النافعة‌فی‌المائة‌السابعة، چاپ‌مصطفی‌جواد، بغداد 1351/1932، ص104ـ105، 131ـ133،401ـ403؛ مصطفی‌بن‌عبدالله‌حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، چاپ‌محمد شرف‌الدین‌یالتقایا و رفعت‌بیلگه‌کلیسی، استانبول1360ـ1362/ 1941ـ1943، ج1، ستون365؛ محمدبن‌احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام، نسخة‌خطی‌کتابخانة‌ایاصوفیه، ش3014، گ137ر؛ احمدبن‌مصطفی‌طاش‌کبری‌زاده، مفتاح‌السعادة‌و مصباح‌السیادة، چاپ‌عبدالوهاب‌ابوالنور و کامل‌کامل‌بکری، ج1ـ3، قاهره1963، ج1، ص279؛Kilisli Rifat Bilge, "I stanbul Kدtدphہnelerinde Bulunan Bہznہmeler", TM , VII-VIII/2 (1942), 175-176; Cevat I zgi, "Tدrk Hayvan Bilimcisi Ku temirog § lu Bog § du Beg § (1233-1286) ve Av Ku lar n n Bak m Konusundaki Kitab ", HK , II/1 (1985), 59-71.
