بغدادی، اسماعیل‌پاشا بن‌محمدامین‌بن‌امیرسلیم، کتابشناس‌و زندگینامه‌نویس‌مشهور عثمانی. در 1255 در بغداد به‌دنیا آمد و در همانجا سکنی‌گزید. اصل‌او از طایفة‌بابان‌است، ازینرو به‌بابان‌زاده‌نیز شهرت‌دارد (حاجی‌خلیفه، مقدمة‌نجفی‌مرعشی، ج1، ص «و»؛ کحاله، ج2، ص289). رفعت‌بیلگه‌کلیسی‌به‌رغم‌وابستگی‌اسماعیل‌پاشا به‌طایفة‌بابان‌و لقب‌بغدادی، وی‌را ترک‌دانسته، اما عزالدین‌تنوخی(ص130) ضمن‌اشاره‌به‌این‌نکته‌که‌واژة‌پاشا بر قومیت‌او دلالت‌نمی‌کند، نظر کلیسی‌را رد کرده‌است.از زندگی‌او اطلاع‌روشنی‌در دست‌نیست، تنها می‌دانیم‌که‌پس‌از دانش‌اندوزی‌وارد تشکیلات‌نظام‌عثمانی‌شد، و در 1292 به‌استانبول‌منتقل‌شد و در انقلاب1326 که‌به‌اعادة‌قانون‌اساسی1293 و اعلام‌مشروطیت‌انجامید، با رتبة‌میرلوایی‌به‌ریاست‌یکی‌از شعبه‌های‌ژاندارمری‌رسید (طاهربک، ج3، ص28؛ د. ا. د. ترک، ذیل«بغدادلی‌اسماعیل‌پاشا»).بغدادی‌در کنار کارهای‌نظامی‌و اداری‌به‌تألیف‌و تدوین‌نیز می‌پرداخت. آثار وی‌عبارت‌اند از:1) ایضاح‌المکنون‌فی‌الذیل‌علی‌کشف‌الظنون، در دو مجلد. این‌کتاب‌ذیلی‌است‌برکتاب‌حاجی‌خلیفه* که‌ارزش‌آن‌کمتر از کشف‌الظنون‌نیست؛ و مؤلف‌آن‌را در فاصلة‌سالهای1296 تا 1323 (بغدادی، ج1، ستون158) نوشته‌است. بغدادی‌نیز در تنظیم‌کتاب‌خود از روش‌الفبایی‌استفاده‌کرده‌و درآن‌برخی‌از خطاهای‌حاجی‌خلیفه‌را یادآور شده‌است. مطالب‌این‌اثر گاه‌دقیقتر از کشف‌الظنون‌است. وی‌دربارة‌هر اثر اطلاعاتی‌آورده‌که‌عبارت‌است‌از: نام‌کتاب‌و مؤلف؛ سال‌درگذشت‌مؤلف‌و محل‌کتابت‌اثر؛ زبان‌اثر؛ آغاز و انجام‌اثر؛ محل‌نگهداری‌کتاب، زیرا برخی‌کتابخانه‌ها را شخصاً دیده‌است؛ آثار دیگر مؤلف؛ و مهمتر از همه‌نام‌و معرفی‌آثار مؤلفان‌شیعه، که‌حاجی‌خلیفه‌کمتر بدان‌پرداخته‌است. این‌کتاب‌پس‌از درگذشت‌بغدادی، به‌تصحیح‌محمدشرف‌الدین‌یالتقایا و رفعت‌بیلگه‌کلیسی، از روی‌نسخة‌دستنویس‌مؤلف، در 1314ش/ 1945 منتشر شده‌است(روحانی، ص87ـ88).2) هدیّة‌العارفین: اسماءالمؤلفین‌و آثارالمصنّفین، در دو مجلد، شامل‌قریب‌به000 ، 9 شرح‌حال‌و 000 ، 50 عنوان‌کتاب. بغدادی‌این‌کتاب‌را به‌روش‌الفبایی‌و براساس‌نام‌کوچک‌نویسندگان‌تنظیم‌کرده‌و اطلاعاتی‌از قبیل‌نام‌پدر، کنیه، نسبت، شهرت، لقب، سرزمین، مذهب، تاریخ‌درگذشت‌و ترک‌بودن‌آنان‌به‌دست‌داده‌است. ذکر تاریخ‌و محل‌تولد و زندگی‌نویسندگان، محل‌تدریس‌و شرح‌سفرها و معرفی‌آثار آنان‌از دیگر ویژگیهای‌این‌کتاب‌است. در این‌کتاب‌همة‌نویسندگانی‌که‌تابع‌دولت‌عثمانی‌بوده، ولی‌اصل‌ترکی(رومی) نداشته‌اند با علامت‌ستاره‌مشخص‌شده‌اند. هدیة‌العارفین‌نخستین‌بار پس‌از درگذشت‌مؤلف‌در استانبول‌انتشار یافته‌و سپس‌بارها در بیروت‌و بغداد و تهران، به‌طریقة‌افست‌به‌چاپ‌رسیده‌است. نایل‌بیرقدار نیز نمایة‌اسامی‌اشهر (شامل‌کنیه، نسبت،تخلّص، لقب) این‌کتاب‌را در 1369ش/1990 در استانبول‌منتشر کرده‌است.منابع: اسماعیل‌بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج1، در حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، ج3، بیروت1410/1990؛ عزالدین‌تنوخی، « ] دربارة[ هدیة‌العارفین»، مجلة‌المجمع‌العلمی‌العربی، ج30، جزء1 (جمادی‌اولی' 1374)؛ مصطفی‌بن‌عبدالله‌حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، بیروت1410/1990؛ سیدکاظم‌روحانی، «مأخذ شناسی‌اسلامی: ایضاح‌المکنونِ اسماعیل‌پاشا بغدادی»، کیهان‌اندیشه، ش6 (خرداد و تیر 1365)؛ بروسه‌لی‌محمدطاهربک، عثمانلی‌مؤلفلری، استانبول1333ـ 1342؛ عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، دمشق1957ـ1961، چاپ‌افست‌بیروت] بی‌تا. [ ؛TDVI A , s.v. "Bag § datl I sma il Pa a" (by Hulu si K l µ).
