بغایری،عبدالرزاق، از پیشگامان‌معاصرفن‌نقشه‌برداری‌و علم‌جغرافیا در ایران. پدرانش‌اهل‌شمن‌آباد سبزوار واز خوانین‌طایفة‌بَغایری(بُغایری) خراسان‌بودند. کرمعلی‌خان، جد او، برای‌تحصیل، به‌اصفهان‌رفت‌و همانجا اقامت‌کرد.پدر عبدالرزاق، ملامحمد حسن، نوادة‌دختری‌ملا محراب‌گیلانی، از عرفای‌قرن‌اخیر و مادرش‌دختر میرزا مهدی‌خان‌منشی(متوفی‌ح 1175ـ1180)، از خوانین کروَن‌اصفهان‌بود که‌در اصل‌از بحرین‌و بصره‌به‌ایران‌آمده‌بودند و دردربار نادرشاه(حک:1148ـ1160) و کریم‌خان‌زند (متوفی1193) خدمت‌می‌کردند و نسبشان‌به‌حبیب* بن‌مظاهر می‌رسید (احتشامی، ص50؛ «آقای‌عبدالرزاق‌خان‌مهندس‌بغایری»، قسمت، ص135؛ ایران. وزارت‌امور خارجه، ص18ـ19).عبدالرزاق‌در 22محرم‌در اصفهان‌زاده‌شد و پس‌از آموزشهای‌ابتدایی‌در خانه‌و مکتب، در شعبان، همراه‌پدرش‌به‌تهران‌آمد. نخست‌نزد او کتابهایی‌چون‌نصاب‌و امثله‌را خواند و سپس‌در محضر میرزا محمد جواد، پدر میرزا محمد علی‌شاه‌آبادی، امام‌جماعت‌مسجد جامع، مقدمات‌علوم‌دینی‌را آموخت(احتشامی، همانجا). چندی‌نیز نزد سید شهاب‌الدین‌اصفهانی‌درس‌می‌خواند که‌در فلسفه‌و حکمت‌و عرفان‌و همچنین‌علومی‌چون‌طب‌و ریاضی‌دست‌داشت(مهدوی، ص6ـ7).بغایری‌در صفر1304 وارد مدرسة‌دارالفنون‌شد و بر خلاف‌تمایلی‌که‌پدرش‌به‌طبیب‌شدن‌او داشت، نزد استادانی‌چون‌میرزا عبدالغفارخان‌نجم‌الدوله‌و میرزا محمودخان‌نجم‌الملک، و همچنین معلمان‌خارجیِ دارالفنون، به‌آموزش‌ریاضی‌و مهندسی‌پرداخت‌و، با ذوقی‌که‌در کارهای‌علمی‌و صنعتی‌داشت، کره‌های‌جغرافیایی‌در اندازه‌های‌مختلف‌ساخت‌و یکی‌از آنها را در 1310 (ایران. وزارت‌امور خارجه، ص: 1312) به‌ناصرالدین‌شاه‌قاجار (حک: 1264ـ1313) تقدیم‌کرد؛ به‌همین‌مناسبت، به‌فرمان‌شاه، منصب‌سرتیپی‌و حکم‌تدریس‌در مدرسة‌نظام‌یافت(مسعود انصاری، ص216). ظاهراً وی‌دورة‌دارالفنون‌را تمام‌نکرد؛ گویا در سال‌آخر تحصیل، بر کناری‌عبدالغفارخان‌نجم‌الدوله‌از تصدی‌تعلیمات‌ریاضی‌دارالفنون‌ـو انتصاب‌علی‌خان‌ناظم‌العلوم‌به‌جای‌اوـ را برنتافت‌و «رفتن‌استاد را تحمل‌نتوانست‌و بر خلاف‌میل‌استاد دارالفنون‌را ترک‌گفت» (رشدیه، ص113).از این‌به‌بعد، بغایری‌گذشته‌از ادامة‌تحصیل، از جمله‌درس‌حکمت، که‌همراه‌استادش‌نجم‌الملک، نزد حیدرقلی‌خان‌قاجار می‌خواند (مسعود انصاری، همانجا)، سفارشهایی‌در زمینة‌نقشه‌برداری‌اراضی‌و املاک‌قبول‌کرد و بخش‌مهمی‌از اوقات‌خود را به‌تحقیق‌و ترسیم‌نقشه‌ای‌از ایران‌گذراند که‌در پی‌گردآوری‌و مطالعة‌انبوهی‌از نقشه‌های‌انگلیسی، روسی، آلمانی، فرانسوی‌و ترکی‌و همچنین‌تطبیق‌اعلام‌آن‌با متون‌تاریخی‌و جغرافیایی‌فارسی‌و اطلاعات‌محلی، بالاخره‌در 1316، به‌مقیاس، 400 ، 11 منتشر شد (احتشامی، ص51ـ 52؛ مقدم، ص8).عبدالرزاق‌که‌از بدو تأسیس‌مدرسة‌شرف‌در 1312، در آن‌به‌تدریس‌ریاضی‌مشغول‌بود ( تاریخچة‌دبیرستان‌شرف، ص4ـ5)، خود در 1316، مدرسة‌خِرَد را بنیان‌نهاد. یک‌سال‌بعد نیز در مدرسة‌سیاسیِ مشیرالدوله‌شروع‌به‌تدریس‌جغرافیا کرد. علاوه‌بر این، او برای‌آموزش‌عمومی(ریاضیات) جلسات‌آموزشی‌شبانه‌ای‌در منزل‌خود بر پا کرد که‌تا حدود چهل‌سال‌بعد دایر بود (احتشامی، همانجا؛ رشدیه، ص112؛ ایران. وزارت‌امور خارجه، همانجا).با آغاز انقلاب‌مشروطه‌و تحولات‌و شور و شوق‌ناشی‌از آن، طرحهای‌اقتصادی‌و صنعتی‌چندی‌از جمله‌طرح‌احداث‌خط‌آهن‌بندر گز ـ تهران‌به‌میان‌آمد. در اوایل‌محرم1326 بغایری‌از سوی‌صنیع‌الدوله‌مأمور شد تا در رأس‌هیئتی، دربارة‌احداث‌این‌خط، مطالعات‌و بررسیهای‌اولیه‌را انجام‌دهد، ولی‌با پیش‌آمدن‌استبداد صغیر، این‌طرح‌ناتمام‌ماند (بغایری، ص9).بغایری‌در 1327، کتاب‌آموزشی‌اصول‌علم‌جغرافی‌را با مقدمه‌ای‌کلی، و در 1328، نقشة‌بلوکات‌اطراف‌تهران‌را ترسیم‌و منتشر کرد. تخصص‌او در جغرافی‌و نقشه‌برداری، با تحولاتی‌که‌در حوزة‌مرزهای‌کشور روی‌داد، کاربرد حیاتی‌تری‌پیدا کرد. مسئله‌مرزهای‌ایران‌و عثمانی، که‌با گسترش‌دامنة‌تجاوزهای‌عثمانی، و در واقع‌اشغال‌بخشهای‌وسیعی‌از حدود غربی‌ایران، از 1329 ابعاد گسترده‌ای‌یافته‌بود، به‌تشکیل‌کمیسیونی‌بین‌المللی انجامید که‌مرکب‌از نمایندگان‌روسیه‌و بریتانیا، ایران‌و عثمانی‌و هدفش‌حل‌و فصل‌این‌موضوع‌بود. معاونت‌و سرپرستی‌بخش‌فنی‌این‌هیئت‌را، که‌در 1331 به‌ریاست‌عالیة‌نصرالله‌خان‌اعتلاءالملک(خلعت‌بری) تشکیل‌شد، بغایری‌بر عهده‌داشت. کمیسیون‌مشترک‌مرزی‌از صفر 1332، کار تحدید حدود را از خرمشهر آغاز کرد و تا ذیحجة‌همان‌سال، نقشه‌برداری‌و تعیین‌حدود بخشهایی‌از این‌مسیر را تا کوه‌آرارات‌ـمنتهی‌الیه‌مرزهای‌ایران‌و عثمانی‌در امتداد مرزهای‌روسیه‌ـ به‌پایان‌برد (ایران. وزارت‌امور خارجه، همانجا؛ مخبر فروغ‌فسائی، ص73ـ74).از آن‌تاریخ‌به‌بعد، بغایری‌تا حدود سی‌سال، در اغلب‌فعالیتهای‌راجع‌به‌تحدید حدود ایران، در مقام‌سرپرستی‌بخش‌فنی‌هیئتهای‌اعزامی، حاضر بود؛ از جمله‌در 1301ش، در هیئتی‌به‌ریاست‌مستشارالدولة‌صادق، برای‌رفع‌اختلافات‌مرزی‌ایران‌و شوروی‌در مرزهای‌شمال‌شرقی‌ایران؛ در 1343 (1303ش)، در نقشه‌برداری‌از حدود دشت‌مغان؛ و بار دیگر، در 1308ش، در پی‌تشکیل‌کمیسیون‌مرزی‌ایران‌و ترکیه، در مرزهای‌غربی‌کشور (ایران. وزارت‌امور خارجه، ص‌ـ20؛ احتشامی، ص). در تمامی‌مراحل‌این‌کار دشوار ـ مأموریت‌هیئت‌اعزامی‌اول‌به‌سرپرستی‌اعتلاءالملک‌در 1308ش(مسعود انصاری، ص220)، هیئت‌اعزامی‌دوم‌به‌سرپرستی‌مظفراعلم(سردار انتصار) در 1309ش(مخبر فروغ‌فسائی، ص89) و در دور دوم‌و نهایی‌فعالیتها در 1310ـ1312ش‌ـ سرپرستی‌امور فنی‌تعیین‌حدود را بغایری‌بر عهده‌داشت. وی‌همچنین‌در زمستان‌و بهار 1312ش، در رأس‌هیئت‌تحقیقات‌مرزی، به‌قسمتهای‌جنوبی‌مرز ایران‌و افغانستان‌اعزام‌شد؛ و در هیئت‌تحدید حدود ایران‌و عراق، در 1317تا1319ش، همین‌مسئولیت‌را بر عهده‌داشت. اگرچه‌وی‌در سالهای‌بعد، احتمالاً به‌دلیل‌کهولت، در این‌گونه‌فعالیتهای‌عملی‌مشارکت‌نداشت، ولی‌حضور وی‌در مقام‌رئیس‌بخش‌فنی‌و نقشه‌برداری«وزارت‌امور خارجة‌ایران»، تا سالها بعد، یا دست‌کم‌تا اسفند 1327ش‌که، به‌پیشنهاد علی‌اصغر حکمت، طی‌مراسمی‌در کاخ‌وزارت‌خارجه‌از او و خدماتش‌تقدیر به‌عمل‌آمد، ادامه‌یافت(ایران. وزارت‌امور خارجه، ص17). از بغایری، گذشته‌از آثار منتشر شده، از جمله‌کتاب‌معرفة‌القبله(تهران1371) ـو صورتی‌از برخی‌آثار منتشر نشده‌چون‌فرهنگی‌دربارة‌جغرافیای‌ایران، جدولی‌از اسامی‌و مشخصات‌خلفا و پادشاهان‌دورة‌اسلامی، نقشة‌تفصیلی‌شهر تهران، ویک‌رشته‌یادداشتهای‌مرزی... (که‌از هیچیک‌نشانی‌دردست‌نیست)ـ اثر مکتوب‌دیگری‌بر جای‌نمانده‌است( (رجوع کنید به «شرح‌مختصری‌از تاریخ‌تولد و کارهای‌مرحوم‌مهندس‌عبدالرزاق‌بغایری»، ص106؛ «بیاد سه‌دانشمند بزرگ: محمد قزوینی‌ـمهندس‌عبدالرزاق‌بغایری‌ـ میرزا محمدعلی‌معلم‌حبیب‌آبادی»، ص107).بغایری‌در 84 سالگی‌در 19 اردیبهشت1332 درگذشت، و چون‌دختر میرزا محمد حسین‌فروغی(ذکاءالملک) را به‌همسری‌داشت، جنازة‌او را در ابن‌بابویه، در مقبرة‌خانوادگی‌فروغی، به‌خاک‌سپردند.منابع: «آقای‌عبدالرزاق‌خان‌مهندس‌بغایری»، سالنامة‌پارس، سال6 (1310ش)؛ ابوالحسن‌احتشامی، شکوفه‌های‌ذوق‌و ادب، تهران] 1327ش[ ؛ ایران. وزارت‌امور خارجه، نشریة‌وزارت‌امور خارجه، دورة1، ش1 (خرداد 1328)؛ عبدالرزاق‌بغایری، ما مهندس‌داریم: در جواب‌مذاکرات22 آبان‌ماه1305 شمسی‌مجلس‌شورای‌ملی، تهران] 1345 [ ؛ «بیاد سه‌دانشمند بزرگ: محمد قزوینی‌ـ مهندس‌عبدالرزاق‌بغایری‌ـ میرزا محمدعلی‌معلم‌حبیب‌آبادی»، نشریة‌انجمن‌آثار ملّی، ش3ـ4 (پائیز ـ زمستان1355)؛ تاریخچة‌دبیرستان‌شرف، تهران1341ش؛ شمس‌الدین‌رشدیه، سوانح‌عمر ، تهران1362ش؛ «شرح‌مختصری‌از تاریخ‌تولد و کارهای‌مرحوم‌مهندس‌عبدالرزاق‌بغایری»، نشریة‌انجمن‌آثار ملّی، ش3ـ4 (پائیز ـ زمستان1335)؛ محمدعلی‌مخبر فروغ‌فسائی، مرزهای‌ایران ، تهران1324ش؛ محسن‌مسعود انصاری، «عبدالرزاق‌بغایری»، تحقیقات‌اسلامی، سال8، ش1 و 2 (1372ش)؛ بابامقدّم، «تاریخچة‌نقشه‌برداری‌در ایران»، نشریة‌فنی‌سازمان‌نقشه‌برداری، سال4، ش12 (بهمن1355)؛ معزّالدین‌مهدوی، داستانهائی‌از پنجاه‌سال‌اوضاع‌اجتماعی‌نیم‌قرن‌اخیر ، تهران1348ش.
