بَطمان ، شهر و مرکز استانی در جنوب شرقی آناطولی. در حوالی حاشیة شرقی دشتی به همین نام واقع شده است، که رود بطمان (نهر ساتید؛ در دورة اُرتقیان و مغولها به آن آب قَرهمان گفته میشد)، یکی از سه شاخابة دجله، از آن میگذرد. ارتفاع شهر از سطح دریا 544 متر است.بطمان، در بیست ـ سی سال اخیر، به سبب دایر شدن صنعت نفت توسعه یافته است. قبل از آن، در محل بطمان، دهی بهنام الوه وجود داشته که از تاریخچة آن اطلاعی نداریم. این ناحیه در دوران باستان، جزو قلمرو دولت آشور سپس کیمریان و سکاها و بعد از آن نیز ماد و پارس بوده است پس از حکومت پارسها، که تا حدود 330 قم ادامه داشته، این ناحیه در دست اسکندر و جانشینان او بوده است. در اوایل سدههای میانه، به دست ایرانیان افتاد و در این مدت، گاهی در اختیار دولت ساسانی و گاهی در اختیار دولت روم شرقی قرار میگرفت. بطمان و حومة آن، در 18، یعنی زمان خلافت عُمَر، به دستفرمانده مشهور اسلام، عیاضبنغَنْم، به قلمرو اسلام پیوست و در زمان خلافت عثمان جزو امارت دیاربَکر، یکی از سه امیرنشین ولایت جزیره (دیار مُضر، دیار ربیعه، دیاربکر) بود.در 433 ترکها بخشهایی از این ناحیه را تصرف کردند و سرانجام در 478، ملکشاه سلجوقی، آنجا را به قلمرو بزرگ سلجوقی ملحق کرد. در این دوره بترتیب، سلجوقیان شام،بنیاینال، اُرتقیانِ حِصْنِ کیفا و ایّوبیان بر این ناحیه مسلط شدند. در 638، بطمان به دست سلجوقیان آسیای صغیر افتاد و سپس، مغولها بر آنجا فرمانروا شدند. بطمان و حومة آن، که در قرنهای هشتم ونهم قلمرو آققوینلوها و صفویان بود، در 920 از تسلط صفویان خارج شد و به دست سلطان سلیم (یاووز)، به قلمرو عثمانی پیوست.در حاکمیت عثمانی، این نواحی جزو سنجق سعرد، یکی از 24 سنجق ایالت دیار بکر، بود و در اوایل دورة جمهوریت، که سنجقها به ولایت تبدیل شدند، روستای الوه، هستة اصلی شهر بطمان، جزو قضای المدین ، در ولایت جدید سعرد، شد. در 1305ش/1926، تشکیلات اداری قضای المدین، جای خود را به بشیری داد و در نتیجه الوه به بشیری وابسته شد. بطمان در 1321ش/ 1942 صاحب راهآهن شد. از 1329ش/ 1950 با شروع استخراج نفت در کوه رامان در نزدیکی بطمان، و بعد از 1330ش/1951، با اضافه شدن حوزة نفتی غرزان ، سرنوشت این مرکز مسکونی کوچک، بهطور ناگهانی تغییر کرد. با راهاندازی پالایشگاه مدرن بطمان، نفوس جدیدی که بیشتر آنها کارگر بودند به این شهر وارد شدند. بطمان در 1336ش/1957 مرکز شهرستانی («ایلچه»ای) به همین نام شد و به صورت یک مرکز اداری درآمد، و جمعیت آن بسرعت افزایش یافت. با نصب خط لولة بطمان ـ اسکندرون، بطمان توسعة بیشتری یافت و جمعیت آن در 1349ش/1970 به 991 ، 44 تن رسید.امروزه، شهر بطمان به دو قسمت تقسیم شده است: جنوب با خیابانهای وسیع، بناهای پیشرفته، بوستانها (پارکها) و اماکن تفریحی و ورزشی، که شهرک شرکت سهامی نفت ترکیه را تشکیل میدهد؛ و شهر اصلی بطمان در شمال شرقی که بیشباهت به روستایی بزرگ نیست. خط راهآهن این دو قسمت را از یکدیگر جدا میکند.شهر بطمان، در 28 اردیبهشت 1369/ 18 مه 1990، مرکز استان بطمان شد و جمعیت آن به حدود 000 ، 150 نفر رسید. از فرودگاه بطمان، گاه به دلیل مرمت فرودگاه دیاربکر استفاده میشود.بنابه آمار ادارة امور دیانت در 1370ش/1991، در مرکز استان و شهرستانها 86، و در بخشها و روستاهای بطمان 376 مسجد وجود داشت. مساجد جامع موجود در مرکز استان بطمان نیز به 59 میرسد.استان بطمان، به استانهای دیار بکر، موش، بتلیس، سعرد و ماردین محدود شده است و علاوه بر شهرستان مرکزی، پنج شهرستان بشیری، گَرجوش، حَسَن کیف ] = حصنکیفا [ ، قوزلوق، ساسون، و سیزده ناحیه و 258 روستا دارد. وسعت استان بطمان 694 ، 4 کیلومتر مربع و بنا به سرشماری 1369ش/1990، جمعیت آن 669 ، 344 نفر بوده است.منابع:Ahmet Ardel, "Gدneydog § u Anadolu'da Cog § raf Mد ahedeler", Tدrk Cog § rafya Dergisi , 21 (1961), 140-148; Tuncer Baykara, Anadolu'nun Tarih Cog § rafyas na Giri I: Anadolu'nun idar Taksimat , Ankara 1988, 102-103, 117, 138; 1990 Genel Nدfus Say m Geµici Sonuµlar , Ankara 1990, 2-3, 32; I A , s.vv. "Diyarbekir" (by Besim Darkot and Mدkrimin H. Y nanµ), "Siird" (by Besim Darkot); Resmر Gazete , 18 May 1990, no. 20. 522, 2, 6-14; Ahmet Necdet Sخzer, Diyarbak r Havzas , Ankara 1969, 43-48, 57, 95-97; Ali Tanog § lu, Enerji Kaynaklar , Istanbul 1958, 317-318; Metin Tuncel, "Tarih Boyunca Tدrkiye'de Kent Kurulu lar ", Dog § umunun 100 Y l nda Atatدrk'e Armag § an , Istanbul 1981, 309-350; idem, "Tدrkiye'de Kent Yerle melerinin Tarihµesine Toplu Bir Bak ", I غ cog § rafya Enstitدsد Dergisi , 23 (1980), 123-160; Osman Turan, Dog § u Anadolu Tدrk Devletleri Tarihi , Ankara 1973, 215.