بَطَلیَوس (به اسپانیایی: باذاخوث )، امروزه شهری با حصن و بارو، و مرکز ایالتی به همین نام در اسپانیا. بطلیوس از بزرگترین ایالتهای اسپانیا به شمار می‌آید و نیمة جنوبی استرمادورا ی اسپانیا را در برمی‌گیرد ] جمعیت ایالت طبق آمار 1995، 000 ، 621 ، 3تن ( ) ضمیمة اطلس جهانی ( ، 1998) [ . شهر بطلیوس خود بر کرانة چپ گواذیانا ، پیش از آنکه در نزدیکی مرز پرتغال به سمت جنوب منحرف شود، قرار گرفته است ] جمعیت آن طبق آمار 1995، 000 ، 823 ، 9تن (همانجا) [ . تطبیق نام شهر با نام پاکس (ژولیا) اگوستا یا کولونیا پاسنسیس بی‌پایه است و احتمالاً زاییدة میهن‌پرستی کاذب محلی باشد. در واقع، کلمة باذاخوث از نام ساکنان مهاجر رومی آن ناحیه مشتق نشده، بلکه نام شهر پرتغالی باجه * از آن مشتق است (باجة عربی= dja Be مأخوذ از Pacem ). تطبیق باذاخوث با نام مشکوک ناحیة بادیه (Badia) نیز که والریوس ماکسیموس و پلوتارک ذکر کرده‌اند وجه روشنی ندارد. نخستین باری که نام این شهر به نحو مطمئن ذکر شده در شکل عربی آن یعنی بطلیوس است (که در ریشة نام جدید اسپانیایی باذاخوث موجود است). این شهر نسبتاً نوبنیاد است، زیرا آن را عبدالرحمان‌بن مروان * ملقب به جِلّیقی، با اجازة امیر عبدالله بنا کرد و امیر عبدالله به همین منظور، گروهی بنّا و مقداری سرمایه در اختیار او قرار داد. عبدالرحمان کار را با ساختن مسجد جامع آغاز کرد، و مسجدی نیز در داخل ارگ شهر ساخت. حمامهایی هم که اینک نزدیک دروازة شهر واقع‌اند ساختة هموست (به نوشتة ابوالفدا، ص173: وَ هیَ مُحدَثَةٌ اَسلامیّةٌ). همین حمامهاست که پیش از آن عبدالرحمان از آنها به عنوان نقطة اتکایی استوار و حصاری مستحکم در مقابل محمد اول، خلیفة قرطبه، استفاده کرده بود. تنها در 318، یعنی در زمان عبدالرحمان سوم بود که این ناحیه را از چنگ فرزند دلاور ابن‌مروان باز ستاندند (ابن‌عذاری، ص105 به‌بعد، 140، 195، 213ـ214، 216). با اهمیت یافتن شهر نوبنیاد بطلیوس، شهر کولونیا اگوستا اِمریتا (به‌عربی مارده، امروزه مریدا، در شصت کیلومتری شرقی بالاتر از بطلیوس، بر ساحل شمالی گواذیانا) رو به افول نهاد و بطلیوس جایگزین آن شد. هنگام انحطاط خلافت قرطبه، شهر بطلیوس مقر پرشکوه افطسیان * شده بود که از 413/ 1022 تا 487/1094 بیشتر مناطق شمالی لوزیتانی قدیم را به شکل مملکت واحد و معتبری درآورده بودند. پس از آنکه در 479/1086، مسیحیان در زَلاّقه (ساکرالیاس )، واقع در شمال شرقی بطلیوس، بسختی شکست خوردند، امیرنشین ناحیة شمال غربی، یعنی بطلیوس، و دیگر امیرنشینهای ملوک‌الطوایفی بتدریج تحت امر مُرابطون * بربر نژادی درآمدند که از مغرب به یاری همکیشان خود شتافته بودند. اما این کمک‌رسانان چون خود قویتر شدند، همة سرزمینی را که بخشی از استان یا مستملکاتِ مرابطونِ شمال‌غربی آفریقا در اسپانیا بود و پس از سقوط ایشان به جانشینانشان موحّدون رسیده بود، به‌تصرف خود درآوردند. در 563/ 1168، آلفونسوی اول، پادشاه پرتغال، با حمله‌ای غافلگیرانه شهر را متصرف شد. اما فردیناند دولئون بلافاصله آن را باز پس گرفت و بطلیوس دوباره به موحدون تعلق یافت. تنها در 627/1230 بود که فتح نهایی آنجا به دست آلفونسوی نهم پادشاه کاستیل (قشتاله) و لئون تحقق یافت.بطلیوس زادگاه بسیاری از دانشمندان مسلمان است که معروفترین آنان عبدالله‌بن محمدبن السید بطلیوسی * است.منابع: ابن‌عبدالحق، مراصدالاطلاع ، ج1، ص150، ج4، ص344؛ ابن‌عذاری، البیان المغرب ؛ اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ، چاپ رینود و دیسلان، پاریس 1840؛ محمدبن محمد ادریسی، المغرب ، چاپ دزی و دخویه، لیدن1866،ص180؛ یاقوت‌حموی، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866-1873، ج1، ص664؛Dozy, Histoire des Musulmans d'Espagne , II, 183 ff., 207, 238, 260; [ Encarta World Atlas , ed. 1998 (computer disk)]; A. Huici, Las Grandes batallas de la Reconquista durante las Invasiones africanas , 19-82; Muh ¤ ammad b.Muh ¤ ammad Idr s , Gإographie d'ـdrisi , tr. P. Amإdee Jaubert, Paris 1836-1840, 260; E. Lإvi-Provenµal, La Pإninsule ibإrique , 58; Madoz, Diccionario , , 256 ff.; M. R. Martinez y Martinez, Historia del reino de Badajoz .نیز (رجوع کنید به EI 2 , s.v. "Aft ¤ asids" (by E. Lإvi-Provenµal).
