بَصبَص ، لقب کنیزی خنیاگر در قرن دوم. ابنمنظور (ذیل «بصص») این واژه را به معنای «درخشان» و فارمر (ص248) به معنای «دلآرام» نوشته است. بصبص در مدینه به دنیا آمد و در همانجا رشد یافت. او مدتی به کنیزی نزد یحییبن نُفَیس، از اشراف مدینه، بهسر برد و با هنرنماییهای خود توجه منصور (حک :136ـ 158) و مهدی عباسی (حک :158ـ 169) را جلب کرد و مهدی او را به هفده هزار دینار خرید (ابوالفرج اصفهانی، ج15، ص27ـ 28،30).ابوالفرج اصفهانی گفته است که بصبص موسیقی را نزد مغنّیان طبقة اول فرا گرفت (ج 15، ص 27)، اما از استادان او نامی به میان نیاورده است. بصبص ابیاتی از عبداللهبن مُصعَبِ شاعر به آواز میخوانده که در الاغانی آمده است. موسیقی این ابیات از زید انصاری است که در ایقاعِ (ریتم) هَزَج نواخته میشده است (همان، ج15، ص29ـ30). در الاغانی ابیاتی از اُحیحةبن جُلاح آورده شده که بصبص آن را بر اساس آهنگِ ساختة ابنسُرَیج * در ایقاع رَمَل اجرا کرده است (ج15، ص36). همچنین نمونههایی از اشعار کسانی که در ستایش بصبص شعر سروده بودند، آمده است (همان، ج15، ص 28، 34).منابع: ابنمنظور، لسانالعرب ، قم 1363ش؛ علیبنحسین ابوالفرج اصفهانی، کتابالاغانی ، ج15، چاپ عبدالسلام محمدهارون، بیروت ] بیتا. [ ؛ هنریجورج فارمر، تاریخ موسیقی خاور زمین (ایران بزرگ و سرزمینهای مجاور): تا سقوط خلافت عباسیان ، ترجمة بهزاد باشی، تهران 1366 ش.
