بشیریه، مدرسه ، از مدارس مشهور بغداد در قرن هفتم و هشتم. بانی آن باب بشیر (متوفی652) از کنیزان مستعصم بالله، آخرین خلیفة عباسی (حک : 640ـ656)، بود (ابنفوطی، 1351، ص275). مدرسه در ساحل غربی دجله ساخته شد، و باب بشیر برای بنا و ادارة مدرسه موقوفات بسیار تعیین کرد. چون بشیریه را برای تدریس علوم فقهی مذاهب اربعه تأسیس میکردند، به سبک مدرسة مستنصریة بغداد، آن را با چهار ایوان برای نشست استادان چهار مذهب آراستند. مدرسه در653، حدود یک سال پس از در گذشت باب بشیر، آغاز به کار کرد. در افتتاح بشیریه مستعصم و پسرانش، وزیر، مشایخ، علما و استادان حضور داشتند. در این مراسم با شکوه، خلیفه استادان، سرپرست مدرسه، متصدیان بنا و کارکنان را خلعت داد. سراجالدین نهرقُلی حنفی رئیس قاضیان بغداد (متوفی654)، شرفالدین عبداللهبن جوزی حنبلی استاددار خلیفه (متوفی 656)، محییالدین یوسف ابنجوزی حنبلی (متوفی 656)، نورالدین محمدخوارزمیحنفی، علمالدین احمد شرْمساحی مالکی (متوفی673) از جمله مدرسان بشیریه بودند که در مراسم گشایش از دست خلیفه خلعت گرفتند (همو، ص307ـ 308).از رویدادهای بشیریه و شیوههای آموزشی آن اطلاع چندانی در دست نیست. از اخبار پراکنده چنین بر میآید که در این مدرسه، مانند دیگر مدارس، علاوه بر دانشهای دینی و مذهبی، چون فقه، حدیث، تفسیر و علوم قرآنی، ادبیات و تا حدودی ریاضیات تدریس میشده است (معروف، ص7ـ8). در کنار این مدرسه، دارالقرآنی نیز به دستور باب بشیر ساخته بودند که پیش از بشیریه، در شعبان 652، گشایش یافت؛ و چون باب بشیر در شوال و پسرش ابونصر محمدبن مستعصم در ذیقعدة همانسال در گذشتند، هر دو را کنار هم در زیر گنبد این دارالقرآن به خاک سپردند (ابنفوطی، 1351، ص275ـ276).به نظر میرسد که در اشغال بغداد، هولاکو چندان متعرض مراکز دینی و علمی نشده و مدارس بزرگ، چون نظامیه و مستنصریه و بشیریه، از خطر ویرانی و تعطیلی مصون مانده باشد (عزّاوی، ج1، ص544).در 668 که علاءالدین صاحبدیوان جوینی، حاکم بغداد، به اقدامات گستردهای در مدرسة مستنصریه دست زد و مراکز علمی و مساجد بغداد را نوسازی کرد، به تعیین مدرس برای بشیریه نیز فرمان داد (ابنفوطی، 1351، ص365ـ366).با آگاهی از شرح احوال و آثار بیش از سی تن از استادان و معیدان و دانش آموختگان بشیریه و اینکه آنان بیشتر از فقیهان بزرگ عصر خود بوده و علاوه بر سمت استادی در مدارس بغداد عهدهدار دیگر مشاغل عالی از جمله منصب قضا نیز بودهاند، به اهمیت و اعتبار مدرسة بشیریه پی میبریم. وجود معیدان در این مدرسه، که تقریرات استاد را با صدای بلند تکرار میکردهاند و به گوش همگان میرسانیدهاند، دلیلی بر شمار زیاد طلاّب آن است (معروف، ص137ـ138، 213).ابنفوطی بغدادی (متوفی723)، که در چهاردهسالگی و پیش از سقوط بغداد نزد محییالدین یوسف ابنجوزی، استاد حنبلی مذهب و دیگر استادان بشیریه درس خوانده است؛ و همچنین ابنعماد حنبلی، ضمن بیان رویدادهای اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم، بهمدرسان مذاهب اربعه، خاصه حنبلی مذهبان این مدرسه، اشاره کردهاند که مشهورترینشان اینها بودهاند: فخرالدین ابوبکر عبدالله طهرانی رازی حنفی (متوفی667)؛ سراجالدین هَنایسی شافعی (متوفی670)؛ اسماعیلبن علی نحوی مدرس نحو بشیریه در اوایل قرن هشتم؛ عمادالدین ابوعبدالملک عبدالرحمن بصری حنبلی که در 687 از بشیریه به مستنصریه رفت و به جای او شمسالدین اصفهانی از مستنصریه به بشیریه آمد؛ فخرالدین ابوبکر محمدبن عبدالله تفتازانی؛ و از استادان حدیث : ابنفوطی؛ شمسالدین ابوعبدالله محمد جیلی (متوفی723)؛ ابنعُکبُر حنبلی بغدادی (متوفی735)؛ جمالالدین عاقولی شافعی (متوفی728)؛ حیدره قُرَشی بغدادی حنفی (متوفی767)؛ جمالالدین عبدالصمد خضری ضریر حنبلی (ابنفوطی، 1351، ص308، 383؛ همو، 1416، ج1، ص87ـ88، ص505، 509؛ ج2، ص92ـ93؛ ج3، ص38، 145، 153ـ154؛ ج4، ص542؛ ج5، ص7ـ8؛ ابنعماد، ج8، ص111، 191؛ عَزّاوی، ج2، ص112؛ معروف، ص67ـ68، 198، 288).بشیریه کتابخانهای با کتابهای بسیار داشته است. فخرالدین ابواسحاق ابراهیمبن حسنبن ایدغدی یا بغدادی، معروف به ابنبوّاب کاتب، «خازن الکتب» (کتابدار) بشیریه، و ادیبی فاضل و خوشخط بوده که در 714، فهرستی از کتابهای موجود در آن کتابخانه را به خط خوب نوشته است (ابنفوطی، 1416، ج2، ص516ـ 517).منابع : ابنبطوطه، تحفة النظّار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار ، ترجمه محمد علی موحد، تهران1337ش؛ ابنعماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب ، بیروت1413/1992؛ ابنفوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة ، چاپ مصطفی جواد، بغداد1351؛ همو، مجمعالا´داب فی معجم الالقاب ، چاپ محمد الکاظم، تهران1416؛ مصطفی جواد و احمد سوسه، دلیل خارطة بغداد المفصّل... ، بغداد1378/1958؛ حمداللهبنابیبکر حمدالله مستوفی، نزهة القلوب ، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران1336ش؛ عباس عزّاوی، تاریخالعراق بین احتلالین ، بغداد1353ـ1376/1935ـ1956، چاپ افست قم1369ش؛ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه ، بغداد1379/1959؛ همو، علماء النظامیات و مدارس المشرق الاسلامی ، بغداد1393/1973.مراکز دینی و علمی نشده و مدارس بزرگ، چون نظامیه و مستنصریه و بشیریه، از خطر ویرانی و تعطیلی مصون مانده باشد (عزّوای، ج1، ص544).در 668 که علاءالدین صاحبدیوان جوینی، حاکم بغداد،به اقدامات گستردهای در مدرسة مستنصریه دست زد و مراکز علمی و مساجد بغداد را نوسازی کرد، به تعیین مدرس برای بشیریه نیز فرمان داد (ابنفوطی، 1351، ص365ـ 366).با آگاهی از شرح احوال و آثار بیش از سی تن از استادان و معیدان و دانشآموختگان بشیریه و اینکه آنان بیشتر از فقیهان بزرگ عصر خود بوده و علاوه بر سمت استادی در مدارس بغداد عهدهدار دیگر مشاغل عالی از جمله منصب قضا نیز بودهاند، به اهمیت و اعتبار مدرسة بشیریه پی میبریم. وجود معیدان در این مدرسه، که تقریرات استاد را با صدای بلند تکرار میکردهاند و به گوش همگان میرسانیدهاند، دلیلی بر شمار زیاد طلاّب آن است (معروف، ص137ـ138، 213).ابنفوطی بغدادی (متوفی723)، که در چهاردهسالگی و پیش از سقوط بغداد نزد محییالدین یوسف ابنجوزی، استاد حنبلی مذهب و دیگر استادان بشیریه درس خوانده است؛ و همچنین ابنعماد حنبلی، ضمن بیان رویدادهای اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم، بهمدرسان مذاهب اربعه، خاصه حنبلی مذهبان این مدرسه، اشاره کردهاند که مشهورترینشان اینها بودهاند: فخرالدین ابوبکر عبدالله طهرانی رازی حنفی (متوفی667)؛ سراجالدین هَنایسی شافعی (متوفی670)؛ اسماعیلبن علی نحوی مدرس نحو بشیریه در اوایل قرن هشتم؛ عمادالدین ابوعبدالملک عبدالرحمن بصری حنبلی که در 687 از بشیریه به مستنصریه رفت و به جای او شمسالدین اصفهانی از مستنصریه به بشیریه آمد؛ فخرالدین ابوبکر محمدبن عبدالله تفتازانی، و از استادان حدیث : ابنفوطی؛ شمسالدین ابوعبدالله محمد جیلی (متوفی723)؛ ابنعُکبُر حنبلی بغدادی (متوفی735)؛ جمالالدین عاقولی شافعی (متوفی728)؛ حیدره قُرَشی بغدادی حنفی (متوفی767)؛ جمالالدین عبدالصمد خضری ضریر حنبلی (ابنفوطی، 1351، ص308، 383؛ همو، 1416، ج1، ص87ـ88، ص505، 509؛ ج2، ص92ـ93؛ ج3، ص38، 145، 153ـ154؛ ج4، ص542؛ ج5، ص7ـ8؛ ابنعماد، ج8، ص111، 191؛ عَزّاوی، ج2، ص112؛ معروف، ص67ـ68، 198، 288).بشیریه کتابخانهای با کتابهای بسیار داشته است. فخرالدین ابواسحاق ابراهیمبن حسنبن ایدغدی یا بغدادی، معروف به ابنبوّاب کاتب، «خازن الکتب» (کتابدار) بشیریه، و ادیبی فاضل و خوشخط بوده که در 714، فهرستی از کتابهای موجود در آن کتابخانه را به خط خوب نوشته است (ابنفوطی، 1416، ج2، ص516ـ 517).منابع : ابنبطوطه، تحفة النظّار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار ، ترجمه محمد علی موحد، تهران1337ش؛ ابنعماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب ، بیروت1413/1992؛ ابنفوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة ، چاپ مصطفی جواد، بغداد 1351؛ همو، مجمعالا´داب فی معجم الالقاب ، چاپ محمد الکاظم، تهران1416؛ مصطفی جواد و احمد سوسه، دلیل خارطة بغداد المفصّل... ، بغداد1378/1958؛ حمداللهبنابیبکر حمدالله مستوفی، نزهة القلوب ، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران1336ش؛ عباس عزّاوی، تاریخالعراق بین احتلالین ، بغداد1353ـ1376/1935ـ1956، چاپ افست قم1369ش؛ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه ، بغداد 1379/1959؛ همو، علماء النظامیات و مدارس المشرق الاسلامی ، بغداد 1393/ 1973.
