بُشرویه ، بخش و شهری در استان خراسان.1) بخش بشرویه. در مغرب شهرستان فردوس در استان خراسان قرار گرفته و مشتمل بر دهستانهای اِرِسْک و رَقه و علی‌جمال است. شمال آن کویری است و در مغرب آن رشته کوههایی از کوههای منفرد ایران با قلّه‌های مرتفع و جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد دارد. بلندترین قلّة آن، نیزار، با حدود 912 ، 2 متر ارتفاع، در جنوب غربی بخش، حدّ فاصل بشرویه و طبس، و قلة دیگر آن با740 ، 2 متر ارتفاع در جنوب شرقی قلة نیزار قرار دارد. اغلب دهکده‌های بشرویه در دامنة کوهها واقع شده است. بشرویه منطقه‌ای خشک با آب و هوای کویری است و رودهای موسمی (سیلابی) در آن جریان دارد. بوته‌های گَز، تاغ، بنه (پستة کوهی)، کتیرا، آنغوزه و آویشن در برخی از نقاط آن می‌روید. بیشتر زمینهای مزروعی آن بخش عمدتاً با آب چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می‌شود.عمده‌ترین محصول صادراتی آن زعفران و پنبه و دانه‌های روغنی است. قالیچه‌بافی از صنایع دستی آنجاست. راه اصلی یزد ـبشرویه‌ـ فردوس از آن می‌گذرد. در قدیم، ناحیة بشرویه در مسیر یکی از جاده‌های یزدـ مشهد قرار داشت و رباطِ خوش‌آب، در 51 کیلومتری جنوب شرقی شهر بشرویه، در مسیر یکی از جاده‌های یزدـ خراسان واقع بود.در 1316ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، دهستان بشرویه جزو بخش فردوس از توابع شهرستان گناباد شد و در 1323ش دهستان بشرویه تبدیل به بخش و تابع شهرستان جدیدالتأسیس فردوس شد. پس از مدتی بشرویه، مشتمل بر چهارده قریه و به‌مرکزیت قصبة بشرویه ـ با 323 ، 4 تن جمعیت، تابع طبس شد (ایران. وزارت کشور. ادارة کلّ آمار و ثبت احوال، ج3، ص162). در1329ش، بخش بشرویه مشتمل بر دهستانهای مرکزی (حومه)، کُرُند، اِرِسْک، اَصفاک، رَقه، موردِستان و نیگنان بود (رزم‌آرا، ج9، ص58).2) شهر بشرویه. (جمعیت طبق سرشماری 1370ش، 025 ، 11 تن)، مرکز بخش با ارتفاع 871 متر در102 کیلومتری جنوب غربی شهر فردوس و110 کیلومتری شمال شرقی شهر طبس قرار گرفته و قلّة کوه نیزار در مغرب آن واقع است. اراضی شمال و مشرق شهر نمکزار است. حداکثر دمای آن در تابستانها گاهی به 46 درجة سانتیگراد و حداقل دمای آن در زمستانها گاهی به 7 درجة سانتیگراد می‌رسد. آب آشامیدنی شهر از قناتهای الله‌آباد و حاجی‌آباد تأمین می‌شود. مسیلهایی که در مغرب و جنوب شهر قرار گرفته است، در فصل بهار، براثر باران، پرآب می‌گردد.دهکدة زیرک در حدود شانزده کیلومتری جنوب غربی شهر بشرویه و شش کیلومتری مشرق کوه نیگو واقع شده است. این دهکده در دورة قاجاریّه محل ساختن ظرفهای سفالی زیبا با نقشهای برجسته بود (مک گریگور، ج1، ص136)، و اکنون، در آن، صنعت قالیبافی دایر است و قالیهایی با طرح ترکمنی و نقش ترنجی بافته می‌شود. این دهکده زادگاه فروزانفر * (بدیع الزمان) است (باستانی پاریزی، ص200ـ201).به نوشتة برخی منابع، مارکوپولو در سفر خود، از کرمان، کوه بنان، بهاباد، طبس، بشرویه و تون (فردوس) گذر کرده است (مستوفی، ص 181). در1292، در دورة حکومت ناصرالدین شاه، بشرویه هشتصد خانه و چهار دروازه داشت و در گوشة شمال غربی آن «ارگ» واقع شده بود (مک گریگور، ج1، ص134ـ135). در آن دوره، در بشرویه پارچة پشمی و معروف بَرَک * بافته می‌شد (اعتمادالسلطنه، ج1، ص816؛ مک‌گریگور، ج1، ص135). ملاحسین بشرویه‌ای (بشرویی، متولد 1229) ملقب به‌باب‌الباب، پسر شیخ‌ملاعبدالله صباغ از نخستین پیروان باب، منسوب به‌این شهر است (سپهر، ج3، ص233؛ اعتضادالسلطنه، ص17).منابع: علیقلی اعتضادالسلطنه، فتنة باب ، توضیحات و مقالات به‌قلم عبدالحسین نوائی، تهران 1351ش؛ محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، مرآة‌البلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران 1367ـ 1368ش؛ ایران. وزارت دفاع. ادارة جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج64: بشرویه ، تهران 1364ش؛ ایران. وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب 16 آبان‌ماه 1316 ، تهران ] بی‌تا. [ ؛ ایران. وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج3، تهران 1331ش؛ ایران. وزارت کشور. حوزة معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت. دفتر تقسیمات کشوری، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران 1366ش؛ محمد ابراهیم باستانی پاریزی، حماسة کویر ، تهران 135ش؛ حسینعلی رزم‌آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها) ، ج9 : استان نهم (خراسان) ، تهران 1329ش؛ محمدتقی سپهر، ناسخ‌التواریخ: سلاطین قاجاریه ، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران 1344ـ 1345ش؛ مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت ، تهران 1370ش؛ احمد مستوفی، شهداد و جغرافیای تاریخی دشت لوت ، تهران 1351ش؛ چارلز متکاف مک‌گریگور، شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان ، ج1، ترجمة مجید مهدی‌زاده، مشهد 1366ش.
