بستان‌آباد ، شهرستان و شهری در استان آذربایجان شرقی.1) شهرستان بستان‌آباد. مشتمل بر دو بخش مرکزی و تیکْمه‌داش و نُه دهستان است و آبادیهای آن در کوهستان و دشت قرار دارد. گرانکوه سهند * در جنوب آن، و دهستان سهندآباد در دامنه‌های شمالی و شرقی آن قرار دارد و چمن‌اوجان * سراسر دهستان اوجان و قسمتی از دهستانهای مهران‌رود عباسی را فرا گرفته است. از رودهای مهم بستان‌آباد، رود اوجان ـاز ریزابه‌های سمت چپ تلخه‌رود (آجی‌چای)ـ است که از کوه سهند سرچشمه می‌گیرد. رود اوجان، پس از پیوستن رودهای سَران و صبری به آن، از شهر بستان‌آباد گذشته، در حدود 34کیلومتری شمال آن، در شمال دهکدة بخشایش، به تلخه‌رود می‌ریزد. تلخه‌رود بیشتر اراضی قسمت شمالی شهرستان را زهکشی می‌کند. رودهای دیگر آن عبارت‌اند از: بارِنج چای که از ارتفاعات سهند سرچشمه می‌گیرد و پس از گذشتن از دهستانهای سهندآباد و مهران‌رود وارد شهرستان تبریز می‌شود و زهاب آن از دهکدة بارِنْج، هفت کیلومتری جنوب شرقی شهر تبریز، می‌گذرد و ظاهراً همان رودی است که حمدالله مستوفی آن را مهران‌رود می‌خواند (ص223)؛ رود سیاه‌چمن (قراچمن) از ریزابه‌های سمت چپ شهری‌چای از ارتفاعات قسمت غربی بُزغوشی سرچشمه گرفته نزدیک آبادی سیاه‌چمن به رود شهری‌چای می‌ریزد؛ سرچشمة رود شهری‌چای از کوههای اوجان است و به نوشتة حمدالله مستوفی (ص224) احتمالاً در قدیم رود میانَج نام داشته است. قسمت علیای رود شهری‌چای از قسمت شرقی سهند سرچشمه می‌گیرد و اراضی دهستان عباسی را آبیاری کرده به سوی میانه جریان می‌یابد.از آثار تاریخی این شهرستان ویرانه‌های شهر اوجان * در چهار کیلومتری غرب شهر بستان‌آباد و دهکدة قدیمی حاجی‌آقا است. راه اصلی تبریز ـ میانه ـ زنجان، و تبریز ـ سراب ـ اردبیل، و تبریز ـ هشترود ـ مراغه از بستان‌آباد می‌گذرد. از محصولات مهم آن گندم و جو است و از دامداری، پرورش گوسفند و بز در آن رواج دارد.در1316ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، بستان‌آباد به عنوان بخش در شهرستان تبریز در استان آذربایجان (3ـ4) تشکیل شد. در 1329ش در کتاب اسامی دهات کشور ، بستان‌آباد علیا و بستان‌آباد سفلی در دهستان اوجان ضبط شده است. در1330ش، در جلد چهارم فرهنگ جغرافیایی ایران رزم‌آرا، بستان‌آباد به عنوان بخش آمده است. در 1355ش، طبق فهرست تقسیمات کشور ایران،بستان‌آباد مشتمل بر دهستانهای عباس، اوجان، سهندآباد و مهران‌رود بود. و در تقسیمات کشور جمهوری اسلامی ایران بستان‌آباد شهرستانی با بخشهای مرکزی و تیکمه داش، شامل دهستانهای عباس غربی، عباس شرقی، اوجان شرقی، سهندآباد، مهران‌رود مرکزی، اوجان غربی، قوری‌گُل، مهران‌رود جنوبی و شِبلی ضبط شده است.2) شهر بستان‌آباد. (جمعیت، طبق آمارگیری جاری 1370ش: 659 ، 11 تن) در 720 ، 1 متری و در حدود شصت کیلومتری جنوب‌شرقی شهر تبریز و در 94 کیلومتری شمال غربی میانه واقع است. حداکثر مطلق دمای آن به 30درجه و حداقل مطلق آن به 26ـ درجه می‌رسد. بستان‌آباد از راه اصلی، با شهر سراب و اردبیل پیوندهای اقتصادی دارد. شهر جدید بستان‌آباد در کنار آب‌گرم، که امروزه به صورت گرمابه‌های آب‌معدنی از آن استفاده می‌شود، در دهة اول سلطنت رضاخان و ظاهراً پس از احداث راه اصلی جدید اردبیل ـ سراب ـ بستان‌آباد ـ تبریز در 1307ش، احداث شده و بتدریج توسعه یافته است. دهکدة سابق بستان‌آباد (شهر امروزی) در گذشته از دو قسمت بستان‌آباد بالا و بستان‌آباد پایین تشکیل می‌شد که مرکز «بخش» در بستان‌آباد بالا قرار داشت. امروز شهر از دو قسمت یادشده بعلاوة دهکدة اسکی‌کَنْد تشکیل می‌شود. آب‌گرم معدنی در اسکی‌کند قرار دارد. شهر بستان‌آباد جانشین شهر تاریخی اوجان که ویرانه‌هایش در نزدیکی آن دیده می‌شود شده است.منابع : ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران1355ش؛ همو، فهرست واحدهای تقسیمات کشوری تا پایان شهریور ماه 1365 ، تهران1365ش؛ همو، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران مصوب 16آبان‌ماه 1316 ، تهران ] بی‌تا. [ ؛ ایران. وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور ، ج1، تهران1329ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی. دفتر تقسیمات کشوری، تقسیمات کشور جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1373ش؛ حمدالله‌بن ابی‌بکر حمدالله مستوفی، کتاب نزهة‌القلوب ، چاپ گی‌لسترنج، تهران 1362ش؛ حسینعلی رزم‌آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج4: استان سوم و چهارم (آذربایجان) ، تهران 1330ش؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه هواشناسی ، تهران ] 1356ش [ ؛ عبدالعلی کارنگ، آثار باستانی آذربایجان ، ج1: آثار و ابنیة تاریخی شهرستان تبریز ، تهران 1351ش؛ مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت ، تهران 1370ش؛ مؤسسه جغرافیائی و کارتوگرافی سحاب، اولین نقشة برجسته‌نمای آذربایجان ، تهران 1363ش.
