بسام کرد

معرف

از نخستین‌ شاعران‌ زبان‌ فارسی‌ دری‌
متن
بَسّام‌ کُرد ، از نخستین‌ شاعران‌ زبان‌ فارسی‌ دری‌. تاریخ‌ تولد و وفات‌ او معلوم‌ نیست‌، اما از تاریخ‌ سیستان‌ (ص‌211) درمی‌یابیم‌ که‌ در زمان‌ صفاریان‌، یعنی‌ در اواسط‌ قرن‌ سوم‌ هجری‌ می‌زیسته‌ است‌.او را بغلط‌ از قبیلة‌ کردها دانسته‌اند (مردوخ‌ روحانی‌، ج‌1، ص‌9) و شاید به‌همین‌ سبب‌ ایرج‌ افشار سیستانی‌ در بزرگان‌ سیستان‌ نامی‌ از او نبرده‌ است‌. اما کُرد به‌ معنای‌ چوپان‌ و صحرانشین‌ است‌ ( رجوع کنید به نظامی‌، ص‌273؛ محمدبن‌ منور، ج‌1، ص‌110؛ سعدی‌، ص‌280) و با قبایل‌ کرد در غرب‌ ایران‌ نسبتی‌ ندارد ( ایرانیکا ، ذیل‌ «بسّام‌ کرد») و سخن‌ بازورث‌ (ص‌192ـ193) که‌ روستاییان‌ و مناطق‌ بیابانی‌ را رکن‌ اصلی‌ مذهب‌ خارجی‌ می‌داند مؤیّد این‌ مطلب‌ است‌. لقب‌ او را گُرد نیز نوشته‌اند ( د.تاجیکی‌ ، همانجا).بسّام‌ از خوارج‌ محلی‌ سیستان‌ بود که‌ در ابتدا با یعقوب‌لیث‌ صفاری‌ (متوفی‌265) جنگید و پس‌ از آنکه‌ یعقوب‌، عمّار رهبر خوارج‌، را کشت‌ به‌ ملازمان‌ یعقوب‌ پیوست‌ و با پیروی‌ از طریق‌ محمد * وصیف‌ سگزی‌ در شعر به‌ سخنوری‌ پرداخت‌ ( تاریخ‌ سیستان‌ ؛ ایرانیکا ، همانجاها).از آنجا که‌ زبان‌ فارسی‌ در این‌ دوره‌ فاقد صورت‌ رسمی‌ است‌، در تعیین‌ نخستین‌ شاعر پارسی‌گوی‌ اختلاف‌ نظر بسیار است‌ (اقبال‌ آشتیانی‌، بخش‌1، ص‌19ـ21؛ تمدن‌ ایرانی‌ ، ص‌262؛ زرین‌کوب‌، 1363ش‌، ص‌1). در این‌ میان‌، روایت‌ تاریخ‌ سیستان‌ ، به‌ سبب‌ ابتدایی‌ بودن‌ اشعار و دلالت‌ آن‌ بر وقایع‌ تاریخی‌، در معرّفیِ محمدبن‌ وصیف‌ سگزی‌ و بسّام‌ کرد و محمدبن‌ مخلّد به‌ عنوان‌ نخستین‌ شعرای‌ فارسی‌ که‌ در اوایل‌ و اواسط‌ قرن‌ سوم‌ می‌زیسته‌اند، نسبتاً صحیحتر است‌ (اقبال‌ آشتیانی‌، بخش‌1، ص‌28ـ29؛ صفا، ج‌1، ص‌179). از قصیدة‌ مدحیِ بسّام‌ برای‌ یعقوب‌ این‌ پنج‌ بیت‌ به‌ ما رسیده‌ است‌:هرکه‌ نبود او به‌ دل‌ متّهم‌/ بر اثرِ دعوت‌ تو کرد نعم‌// عَمر ] و [ ز عمّار بدان‌ شد بری‌/ کاوی‌ خلای‌ آور ] خلاف‌ آورد [ تا لاجرم‌// دید بلا بر تن‌ و بر جان‌ خویش‌ / گشت‌ به‌ عالَم‌ تنِ او در اَلَم‌// مکه‌ حرم‌ کرد عرب‌ را خدای‌ / عهد ترا کرد حَرم‌ در عجم‌// هر که‌ در آمد همه‌ باقی‌ شدند/ بازِفنا شد که‌ بدید این‌ حرم‌ ( تاریخ‌ سیستان‌ ، ص‌211ـ212؛ ریاض‌ و شبلی‌، ص‌20).اگر چه‌ ممکن‌ است‌ در این‌ ابیات‌ و ابیاتی‌ دیگر که‌ از محمدبن‌ وصیف‌ سگزی‌ و محمدبن‌ مخلّد ذکر شده‌ تصحیف‌ و تصرفی‌ صورت‌ گرفته‌ باشد، اما خشونت‌، ناپختگی‌، قدمت‌ بیان‌، کاربردِ لهجه‌های‌ محلی‌ و تلمیحات‌ اسلامی‌ که‌ به‌صورت‌ ناپخته‌ ذکر شده‌ است‌، مطابقت‌ اوزان‌ هجایی‌ با عروض‌ عرب‌ و نقص‌ در اوزان‌ و قوافی‌ آشکار است‌ (اقبال‌ آشتیانی‌، بخش‌1، ص‌29؛ زرین‌ کوب‌، 1363ش‌، ص‌2ـ3؛ تمدن‌ ایرانی‌ ، ص‌263ـ264؛ ریپکا، ص‌222ـ223).منابع‌: آنسیکلوپدیا ساوِتیِ تاجیک‌ ، ج‌1، دوشنبه‌1978 (به‌ خط‌ سیریلی‌)؛ عباس‌ اقبال‌ آشتیانی‌، مجموعة‌ مقالات‌ عباس‌ اقبال‌ آشتیانی‌ ، بخش‌1، گردآوری‌ و تدوین‌ از محمد دبیر سیاقی‌، تهران‌1369ش‌؛ ادموند کلیفورد بازورث‌، تاریخ‌ سیستان‌: از آمدن‌ تازیان‌ تا برآمدن‌ دولت‌ صفاریان‌ ، ترجمة‌ حسن‌ انوشه‌، تهران‌ 1370ش‌؛ محمدتقی‌ بهار، «شعر در ایران‌» ، مهر، سال‌5، ش‌3 (مرداد 1316)، ش‌5 (مهر1316)؛ تاریخ‌ سیستان‌ ، چاپ‌ محمدتقی‌ بهار، تهران‌ ] تاریخ‌ مقدمه‌1314ش‌ [ ؛ تمدن‌ ایرانی‌، ترجمة‌ عیسی‌ بهنام‌، تهران‌1346ش‌؛ محمد ریاض‌ و صدیق‌ شبلی‌، فارسی‌ ادب‌ کی‌ مختصرترین‌ تاریخ‌ ، لاهور 1987؛ یان‌ ریپکا، تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌ ، ترجمة‌ عیسی‌ شهابی‌، تهران‌1354ش‌؛ عبدالحسین‌ زرین‌کوب‌، سیری‌ در شعر فارسی‌ ، تهران‌1363ش‌؛ همو، یادداشت‌ها و اندیشه‌ها: از مقالات‌، نقدها و اشارات‌ ، تهران‌1355ش‌؛ مصلح‌بن‌ عبدالله‌ سعدی‌، متن‌ کامل‌ دیوان‌ شیخ‌ اجل‌ سعدی‌ شیرازی‌ ، چاپ‌ مظاهر مصفا، تهران‌1340ش‌؛ علی‌ اشرف‌ صادقی‌، تکوین‌ زبان‌ فارسی‌ ، تهران‌، ] 1357ش‌ [ ؛ ذبیح‌الله‌ صفا، تاریخ‌ ادبیات‌ در ایران‌ ، ج‌1، تهران‌1363ش‌؛ محمد قزوینی‌، مقالات‌ علاّمه‌ قزوینی‌ ، گردآورندة‌ عبدالکریم‌ جربزه‌دار، تهران‌1362ـ1366ش‌؛ محمدبن‌ منوّر، اسرار التوحید ، چاپ‌ محمدرضا شفیعی‌ کدکنی‌، تهران‌1366ش‌؛ بابامردوخ‌ روحانی‌، تاریخ‌ مشاهیر کرد ، ج‌1، تهران‌1364ش‌؛ الیاس‌بن‌ یوسف‌ نظامی‌، هفت‌ پیکر ، چاپ‌ وحید دستگردی‌، تهران‌ 1315ش‌؛Encyclopaedia Iranica . s.v. "Bassa  m-e Kord" (by Z. Safa).
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 3
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده