بزرگ علی مارهروی

بزرگ‌ علی‌ مارهْرَوی‌ ، از قاضیان‌ و مبلّغانِ اسلام‌ و مدرسان‌ حنفی‌ شبه‌ قاره‌ در قرن‌ سیزدهم‌. پدرش‌ حسن‌علی‌ مارهروی‌ از اخلاف‌ خواجه‌ حسن‌ افغان‌ ملتانی‌ (متوفی‌690) بود. بزرگ‌ علی‌ در مارهَره‌ (هندشمالی‌) متولد شد. تحصیلات‌ مقدّماتی‌ را در همانجا گذراند و سپس‌ در لکهنو و کلکته‌ و دهلی‌ نزد استادانی‌، چون‌ مولوی‌ رستم‌ علی‌ (متوفی‌ 1241)، مولانا حیدرعلی‌ تَوْنکی‌ (متوفی‌ 1272)، شاه‌ عبدالعزیز دهلوی‌ * (متوفی‌ 1239)، و شاه‌ رفیع‌الدین‌ دهلوی‌ * (متوفی‌ 1233) فقه‌ و حدیث‌ و ریاضی‌ خواند. مدتی‌ در کلکته‌ و اکبرآباد (آگرة‌ کنونی‌) به‌ تدریس‌ اشتغال‌ داشت‌. بعدها در علیگره‌ به‌ شغل‌ قضا پرداخت‌ و، در همان‌ حال‌، به‌ تدریس‌ در مدرسة‌ نواب‌ ثابت‌خان‌ (متوفی‌ 1143) نیز ادامه‌ داد. از میان‌ شاگردان‌ برجستة‌ اومولوی‌ عبدالجلیل‌ (متوفی‌ 1273)، مفتی‌ عنایت‌ احمد (متوفی‌ 1279) و مفتی‌ محمد لطف‌ اللّه‌ (متوفی‌ 1334) را می‌توان‌ نام‌ برد. بزرگ‌علی‌، پس‌ از چندی‌، از سمت‌ قضا استعفا کرد و، به‌ درخواست‌ نوّاب‌ وزیرالدوله‌، والی‌ ایالت‌ تَوْنْک‌ (1250ـ1281)، شغل‌ قاضی‌القضاتی‌ آن‌ ایالت‌ را برعهده‌ گرفت‌ و تا پایان‌ عمر بدان‌ پرداخت‌ تا در 11 شوال‌ 1262 درگذشت‌ و در یکی‌ از شهرهای‌ تونک‌ به‌ نام‌ سرونج‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.فعالیتهای‌ بزرگ‌علی‌ در ردّ مسیحیت‌ یاد کردنی‌ است‌. وی‌ در این‌ باب‌ سه‌ رسالة‌ فارسی‌ به‌ نام‌ العجالة‌ النافعة‌ ، اثبات‌ الحق‌ و بشارات‌ فارقلیط‌ تألیف‌ کرد. از تألیفات‌ دیگر او، دیوان‌ فارسی‌ ، با تخلص‌ «شوق‌»، و رسالة‌ شرح‌ معما در دست‌ است‌. از او کتابخانه‌ای‌ با گنجینة‌ گرانبها به‌ یادگار مانده‌ و این‌ گنجینه‌ اکنون‌ به‌ دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگره‌ منتقل‌ شده‌ است‌.منابع‌: آفتاب‌ رای‌ لکهنوی‌، تذکرة‌ ریاض‌العارفین‌ ، چاپ‌ حسام‌الدین‌ راشدی‌، اسلام‌آباد 1355ـ1361ش‌، ج‌1، ص‌364؛ محمد زبیر، «مولوی‌ بزرگ‌ علی‌ زبیری‌ مارهروی‌»، العلم‌ (ژانویه‌ ـ مارس‌ 1973)، ص‌41ـ44؛ محمد حبیب‌ الرحمان‌ خان‌ شروانی‌، استاذالعلماء ، علیگره‌ 1937، ص‌5ـ8؛ احمدعلی‌ خان‌ شوق‌، تذکرة‌ کاملان‌ رامپور ، دهلی‌ 1929، ص‌141؛ عبدالقادرخان‌، وقایع‌ عبدالقادرخانی‌ ، چاپ‌ محمد ایوب‌ قادری‌، کراچی‌ 1960، ج‌1، ص‌76؛ عبدالحی‌بن‌عبدالحلیم‌ لکنوی‌، نزهة‌الخواطر ، حیدرآباد 1961، ج‌7، ص‌98ـ99؛ سلیمان‌ ندوی‌، حیات‌ شبلی‌ ، اعظم‌ گره‌ 1943، ص‌299؛Aligarh Muslim University.Maulana Azad Library, Catalogue of Manuscripts in the Maulana Azad Library, Habib Ganj collection, Persian, Compiled by M. H. Razvi and M. H.Qaisar Amrohvi, Aligarh 1981- 1985, vol. I, part I, 230, part II, 180, 274.