بروجیّه، مدرسه ، بنایی متعلق به قرن هشتم، در سیواس. این مدرسه بین «دارالشفای» عزّالدّین کیکاووس اول و مدرسة دو مناره ساخته شده است. کتیبههای مدرسه و مقبرة بانی آن که در همین جا واقع است، نشان میدهد که مظفّرالدّین بروجردی در 670 آن را ساخته است. از بانی مدرسه، مظفربن عبداللّه مفضّل بروجردی آگاهی بسیاری در دست نیست؛ تنها از نام او برمیآید که از اهالی بروجرد ایران بوده است. مدرسه، که بر اثر عدم مراقبت و مرور زمان بسیار خراب شده بود، به همت اوقاف، بازسازی شده است.بروجیّه، با چهار ایوان و صحن بدون سقفی که در وسط قرار گرفته، مطابق با طرح متعارف مدارس چهار ایوانی ایران ساخته شده است. با توجه به اینکه دو مدرسة دیگر نیز در نزدیکی آن قرار دارند، میتوان نتیجه گرفت که این محله مرکز فرهنگی شهر سیواس بوده است. ساختمان دارای ایوانهای بزرگی است که در کنار هر یک از آنها یک طبقة میانْ اشکوبی مشاهده میشود. سنگهای ساختمانی این بنا، بسیار منظماند؛ تناسب عناصر معماری، سادگی و هماهنگی تزیینات سنگی در جبهة اصلی این مدرسه، نشانهای از درک عالی زیباییشناسانه در احداث آن است. دَرِ ورودی جبهه نیز از لحاظ تزیینات، غنی است. کتیبة این بنا در بالای چارچوب در، از سنگهای دو رنگ تشکیل شده است. نوشتههای دو طرف مقصوره مقرنس کاری شده، و نوشتههای اطراف در با اشکال هندسی بسیار غنی تزیین شدهاند.طرح این مدرسه، بسیار منظم و تقریباً به شکل مربع است. ایوان ورودی مدرسه، که با گنبد پوشیده شده، در قیاس با معماری متداول زمان خود، بنایی نوآورانه به شمار میآید. محرابی که در قسمت گنبددار طرف راست ورودی مدرسه وجود دارد، معلوم میکند که این قسمت مسجد بوده است. قسمت گنبددار طرف چپ، که آرامگاه بانی مدرسه در آن قرار دارد، دارای طرح مربع و همان تناسبهاست، و در گذشته دارای تزییناتی غنی از کاشی بوده، اما امروز فقط بخشی از کاشیهای شش ضلعی و ستارهای بالای دیوارهای مقبره و مقرنسهای آن باقی مانده است.در دو طرف حیاط مدرسه رواقهایی هست که قوسهای پهن آنها بر ستونهایی استوارند. بعضی از سر ستونها نیز به سبک معماری یونان باستان و دارای رموز حرفی روم شرقی است که نشان میدهد این ستونها از مکانهای مختلف گردآوری شدهاند. البته، معمار گمنام این مدرسه، که آن را با مهارت بسیار تزیین کرده، از ساختن سر ستون عاجز نبوده، بلکه برای حفظ این سرستونها از آنها استفادة مجدد کرده است. ایوان بزرگ با نواری از نوشتهها، محاط شده و سطوح بین این نوار و نوشتهها و قوس ایوان با اشکال هندسی و نقوش برجستة بسیاری تزیین گردیده است. اتاقهای بسیار تنگ پشت این رواقها با گنبدهای گهوارهای پوشیده شده است. از ایوان اصلی، احتمالاً، در تابستان برای تشکیل جلسات درس استفاده میشده است. در دو طرف ایوان اصلی، راهپلههایی تنگ وجود دارد که با گنبدهایی پوشیده شده است. این دهلیزها از طریق دو دَر قوسی پهن در راست و چپ، به مکانهایی گنبدپوش راه دارند و هریک دارای یک طبقة فوقانیاند. هنوز معلوم نیست که از این طبقات برای چه کاری استفاده میشده است.مدرسة بروجیه در سیواس، از لحاظ تعادل در تزیینات، وسعت فضا و نیز از لحاظ معماری، سرآمدِ بناهای مشابه سلجوقی در آسیای صغیر است. آهنگ و تناسب خطوط، و بهرهگیری از همة عناصر معماری، قابلیت عالی معمار آن را نشان میدهد. ایجاد چنین بنایی عالی، بیحمایت دولت، نشان دهندة فرهنگ پیشرفتة سیواس در دورة سلجوقی است.منابع:Mahmut Akok, "Sivas'ta Buruciye Medresesinin Rخlخvesi", Tدrk Arkeoloji Dergisi , XV/2 Ankara (1968), 5-38; Halil Ethem and M. von Berchem, Corpus Inscriptionum Arabicarum , III, Cairo 1910-1917, 26; A. Gabriel, Monuments turcs d'Anatolie , Paris 1934, II, 152-155; G. de Jerphanion, Mإlanges d'archإologie anatolienne , Beyrut 1928, 85-86, IV. XXXIV-XXXV; R dvan Nafiz and H ¤ akk Uzunµar l , Sivas ehri , Istanbul 1928, 108-112; Metin Sخzen, Anadolu Medreseleri (Selµuklu ve Beylikleri Devri) , Istanbul 1970, I, 49-57, 267-270; Osman Turan, "Selµuklular Zaman nda Sivas ehri", DTCFD , XI (1951), 447-457.
