بروجردیها، خانه ، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان. این بنا را، که از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، معمار استاد حسین حسینی برای سکونت یکی از بازرگانان کاشان به‌نام حاج سیدجعفر نطنزی ساخته است. آغاز احداث بنا در 1292 و پایان آن 1310 بوده است. احتمالاً به دلیل اینکه این بازرگان از بروجرد کالا وارد می‌کرده، این ساختمان به خانة بروجردیها معروف شده است (فرخ‌یار، ص 47). این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی‌توجهّیِ ساکنان آن رو به‌انهدام می‌رفت، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.خانة بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی 700 ، 1 مترمربع ساخته شده و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاطهای سرپوشیده در اطراف، و زیرزمینی وسیع.ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و، بویژه به سبب نحوة اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده، به شکوه ساختمان افزوده است. دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می‌شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده‌کاریها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنة سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می‌یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندیهای بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری‌مشابه درِ اصلی، که روبروی آن قرار گرفته، به حیاط راه می‌یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام‌نشین، با تزییناتی چندضلعی و هلالی، و راهروی پیچ‌دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است. در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می‌شده است. در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می‌خورد.تابستان‌نشین، که مهمترین و اصلیترین بخش خانة بروجردیهاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه‌های اعیانی قدیمی کاشان دیده می‌شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است. در داخل محدودة قوس، گچبریهای برجسته، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری، به چشم می‌خورد. تابستان‌نشین شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیدة فرعی، یک سرپوشیدة اصلی، دو گوشواره، یک شاه‌نشین و تالار طَنَبی است. در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس‌کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان‌نشین، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفادة ساکنان در فصل گرما است. در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته‌اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به‌کار رفته است.زمستان‌نشین، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه‌نشینِ پنج‌در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است. در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه‌در در حدّفاصل زمستان‌نشین و تابستان‌نشین است که از راهروهایی مشترک به‌یکدیگر راه می‌یابند. سقف‌اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است. قسمت غربیِ زمستان‌نشین نیز با دو اتاق کوچک به‌همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به‌هم می‌پیوندد. آشپزخانة وسیع با طاقچه‌ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می‌یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می‌شده است.سازندگان این بنا در تزیین سقفها و دیوارها با استفاده از ترکیب خاک‌رس نرم و کاه الک کرده و کاهگل اُخری' دقت و ظرافت بسیاری به خرج داده‌اند. در دیوار شاه‌نشین، تصاویری از شاهان قاجار، به شیوه‌ای متأثر از نقاشی اروپایی، ترسیم شده است. روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده‌اند که هیچکدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملاً اروپایی است. با این حال، قدرت و نفوذ معماری ایرانی، بویژه در قسمت جنوبی بنا، تزیینات قسمتهای دیگر را تحت‌الشعاع قرار داده است.منابع : علاوه بر مشاهدات مؤلف رجوع کنید به زندگی جدید ـ کالبد قدیم: گزیده‌ای از بناهای با ارزش تاریخی ، تهران 1372 ش، ج 1، تصاویر ص 54ـ59؛ حسین فرخ‌یار، نگاهی به‌بناهای تاریخی کاشان ] بی‌جا، تاریخ مقدمه 1370 ش [ ، ص 48ـ50 ؛ حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستان کاشان و نطنز ، تهران 1374 ش، ص 208ـ209.
