البروج ، نام هشتاد و پنجمین سورة قرآن در «مصحف امام»،که در سالهای نخست بعثت نازل شده و از نظر زمانی سورة 27 است، با یک رکوع * ، 22 آیه، 109 کلمه و 458 حرف. در اولین آیة سوره، به آسمانِ «ذات البروج» قسم یاد شده، و نام سوره مأخوذ از همین آیه است. ابن‌مردویه از جابربن عبدالله نقل کرده است که از پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم پرسیدند: بروج چیست؟ وی فرمود: الکواکب، یعنی ستارگان. به همین دلیل، مجاهد و برخی از مفسّران مفهوم آن را ستارگان یا ستارگان بزرگ دانسته‌اند (طبری، ذیل بروج: 1). به گفتة برخی دیگر، مراد از بروج، در این آیه، نقاط گردش ستارگان و منازل دوازدهگانة خورشید و ماه است (راغب اصفهانی، ذیل «برج»). ابن‌عباس (ذیل بروج: 1) بر این عقیده بوده است که این آیه به قصرهایی در آسمان اشاره دارد. مفرد آن «بُرج» است که به هر چیز بلند و نمایان گفته می‌شود و برجهای یک شهر، قلعه‌های بالای دیوار آن است. قصر و کاخ را نیز به دلیل بلندی و نمایانی آن، برج * می‌گویند (مرتضی زبیدی، ذیل «برج»). هیئت قدیم هم مسیر گردش ماهانة قمر و سالانة خورشید را به دوازده بخش کرده که هر یک را برج می‌نامیدند. طباطبائی (ج 20، ص 249)، با توجه به معنای لغوی کلمة برج، تفسیر آن را به منازل خورشید و ماه که احتمالاً متأثّر از علم نجوم بوده است، بی‌دلیل دانسته و معتقد است که بروج در این آیه به جایگاه ستارگان، و نه خود آنها، اشاره دارد.در این سوره همچنین دو سوگند دیگر وجود دارد که در تفسیر آن، چند قول مطرح و روایات مختلف نقل شده است که عبارت‌اند از: الیوم الموعود، شاهدٍ و مشهود.به گفتة زمخشری (ذیل بروج)، وقتی مشرکان مکه مسلمانان را مورد شکنجه‌های گوناگون قرار می‌دادند، خدای تعالی در این سوره به مسلمانان صبر و استحکام تلقین کرد و خاطر نشان ساخت که اقوام پیشین نیز مؤمنان را بسیاراذیّت می‌کردند و همیشه میان کفر و ایمان کشاکش بوده است؛ اما بالاخره مؤمنان به پیروزی می‌رسند و در آخرت، به پاداش ایمان و کارهای نیک، وارثِ بهشت خواهند بودو بر عکس، برای کسانی که به مردان و زنان مؤمن اذیت می‌رسانند و تایب هم نمی‌شوند، آتش سوزان جهنم آماده است. در این سوره، به اصحاب اُخْدُود * اشاره شده و عاقبت اقوام فرعون و ثمود برای مؤمنان مثال آورده شده است تا ایمان و ایقانِ خود را محکم نگاه دارند، همچنین جنبه‌های متعدد جلال و جمال خدایْ تعالی ـ بَطْش شدید، ابداء و اعاده، مغفرت و وَدّ، عرش‌مجید، قدرت کامله، قرآن مجید، لوح محفوظ و امثال آن ـ بیان شده است. بنابر احادیث، پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم این سوره را در نمازهای ظهر و عصر و عشا تلاوت می‌کرد و طبق روایتی از امام صادق علیه‌السلام، خواندن این سوره که سورة پیامبران است، نتایج ارجمندی در روز قیامت خواهد داشت (مجلسی، ج 89، ص 321، به نقل از ثواب الاعمال ).منابع: ] ابن‌عباس، تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عباس ، لابی طاهر محمدبن یعقوب فیروزآبادی، در مجمع التفاسیر ، استانبول 1404/ 1984 [ ؛ ابن‌منظور، لسان العرب ، چاپ علی شیری، بیروت 1412/ 1992، ذیل «برج»؛ امیرعلی، تفسیر مواهب الرحمن ، ج 30، ص 282ـ 313؛ محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری ، استانبول 1401/1981، ذیل بروج؛ محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی ، استانبول 1401/1981، ذیل بروج؛ حسین‌بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ] تاریخ مقدمه 1332 ش [ ؛ محمودبن عمر زمخشری، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل ، بیروت ] بی‌تا. [ ؛ محمدبن علی شوکانی، فتح القدیر ، بیروت ] بی‌تا. [ ، ذیل بروج؛ ] محمد حسین طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن ، بیروت 1394/1974؛ فضل‌بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبائی، بیروت 1408/1988، ذیل بروج [ ؛ محمدبن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن ، بیروت 1400ـ1403/ 1980ـ1983؛ محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر ، قاهره ] بی‌تا. [ ، چاپ افست تهران ] بی‌تا. [ ؛ محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن ، قاهره 1387/1967، چاپ افست تهران 1364 ش؛ ] محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار ، بیروت 1403/1983 [ ؛ محمدبن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس ، چاپ عبدالستار احمد فراج ... ] و دیگران [ ، کویت 1385/1965 ـ.
