بَرْمَکی، ابوعبدالله (یا ابوجعفر) محمدبن اسماعیلبن احمدبن بشیر برمکی رازی، معروف به صاحب صومعه، محدث امامی قرن سوم. بهگفتة نجاشی (ص 341) او در قم زندگی میکرده ولی قمی نبوده است. بهظنّ قوی از مردم ری بوده، چنانکه کَشّی (ص 312، 440، 489)، کلینی (ج 6، ص 345)، ابنحَجَر عسقلانی (ج 5، ص 82) و دیگران از او با لقب رازی نام بردهاند؛ بویژه اینکه ابنحجر شرح حال او را از تاریخالرّی منتجبالدین * رازی (و به تعبیر ابنحجر : ابوالحسنبن بابویه) آورده است. این کتاب دربارة شهر ری و زندگی رجال آن بوده که نسخههای آن مفقود شده است ( رجوع کنید به منتجبالدین رازی، مقدمة محدث اُرمَوی، ص 11ـ16). با وجود تحقیقات متعدد، انتساب یا عدمانتساب محمدبن اسماعیل به خاندان برامکه معلوم نشده است. دربارة تولد و وفات و همعصریش با امامان شیعه در کتب رجال چیزی نوشته نشده، اما با توجه به راویان او، از جمله محمّدبن جعفر اسدی * (متوفی 312؛ نجاشی، ص 373)، در قرن سوم میزیسته است. همچنین در بعضی از طرق روایی کلینی (ج 6، ص 345ـ346)، برمکی واسطة میان سلیمانبن جعفر جعفری ـ از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام ـ و سهل * بن زیاد آدمی ـ از اصحاب امامان نهم، دهم و یازدهم علیهمالسلام ـ بوده که مؤید همین نظر است. بعلاوه، ابنحجر (ج 5، ص 82)، بهنقل از منتجبالدین، او را از راویان امام جواد علیهالسلام شمرده است. تستری (ج 8، ص 58) نیز عدم ذکر او را در رجال و الفهرست شیخ طوسی ناشی از غفلت دانسته است.نام او به صورت محمدبن اسماعیل رازی و محمد اسماعیلی برمکی رازی و گاه بدون ذکر نسبت در سلسلة اسناد و طرقروایی بعضی احادیث کتب اربعه و غیر آن آمده است. کشّی بهواسطة حمدویه و ابراهیم، پسران نصیر، از برمکی روایت میکند، و برمکی از اشخاصی چون احمدبن سلیمان، علیبن حبیب مداینی، حسنبن علیبن فضّال و عبدالعزیزبن مهتدی روایت کرده است (ص 3ـ4، 312، 440ـ441، 489). کلینی، گاهی لفظ رازی را به دنبال نام او نیاورده، ازینرو ممکن است با چند محدث دیگر به همین نام اشتباه شود. در این صورت از روی قراین ـ مانند نقل بیواسطه یا با واسطه و راویانی که در سلسلة سند قرار دارند ـ میتوان مقصود را دریافت ( رجوع کنید به خوئی، ج 15، ص 90). همچنین ابنبابویه (متوفی 381) نام او را در طریق رواییش آورده که وی گاهی با سه واسطه از امام رضا علیهالسلام روایت کرده است (1401، ج 4، ص 16). طوسی نیز در تهذیبالاحکام (از جمله رجوع کنید به ج 6، ص 95)، از او روایت کرده است.دانشمندان علم رجال شیعه، دربارة موثق بودن یا نبودن او اختلاف دارند. نجاشی (ص 341) او را ستوده و مورد وثوق دانسته است. علامة حلّی (ص 155) و علامة مجلسی در وجیزه (بهنقل مامقانی، ج 2، بخش 2، ص 81) نیز او را مدح کردهاند. از متقدمان شیعه تنها حسینبن عبیدالله غضائری * در الضعفا او را ضعیف دانسته است (مامقانی، همانجا). رجالیهای متأخر شیعه چون مامقانی (همانجا)، قهپائی (ج 5، ص 150)، اردبیلی (ج 2، ص 68)، و خوئی (ج 15، ص 95)، قول نجاشی را ترجیح داده، او را موثق میشمارند. تعبیر تستری (ج 8، ص 57) نیز گرایش او را بههمین نظر افاده میکند. دلیل خوئی بر اثبات موثق بودن وی، نشانة نادرستی انتساب کتاب الضعفا به ابنغضائری است و بنابراین توثیق نجاشی بدون معارض میماند. او براساس همین دیدگاه کنیة محمدبن اسماعیل را ابوعبداللّه دانسته، ولی تستری کنیة ابوجعفر را پذیرفته است (خوئی، همانجا؛ تستری، همانجا). این احتمال نیز مطرح است که ملاک ابنغضائری در جرح و تعدیل راویان، دیدگاههای اعتقادی، و نه موثق بودن در نقل، بوده است.بهگفتة نجاشی (ص 341)، یکی از تألیفات محمدبن اسماعیل کتاب التوحید است که راوی آن محمدبن جعفر اسدی بوده است. آقابزرگ طهرانی (ج 4، ص 481) و دیگران، بهاستناد از نجاشی، از آن کتاب یاد کردهاند. این کتاب مانند بسیاری از آثار تألیفی راویان و دانشمندان شیعه، اینک در دست نیست، اما روایاتِ آن در متونی چون الکافی ، التوحید (کلینی، ج 1، ص 125) و التوحید ابنبابویه (فهرست اعلام، ص 557) نقل شده است.منابع: محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیفالشیعة ، چاپ علینقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ ابنبابویه، التوحید ، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ] تاریخ مقدمه 1357 ش [ ؛ همو، منلایحضرهالفقیه ، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت 1401/ 1981، مشیخه؛ ابنحجر عسقلانی، لسانالمیزان ، بیروت 1390/1971؛ محمدبن علی اردبیلی، جامعالرواة ، بیروت 1403/1983؛ محمدتقی تستری، قاموسالرجال ، تهران 1379ـ1391؛ ابوالقاسم خوئی، معجم رجالالحدیث ، بیروت 1403/1983، چاپ افست قم ] بیتا. [ ؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیبالاحکام ، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت 1401/1981؛ حسنبن یوسف علاّ مه حلّی، رجال العلامةالحِلی ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛ عنایةالله قهپائی، مجمعالرجال ، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ] 1437 ش [ ، چاپ افست قم ] بیتا. [ ؛ محمدبن عمرکشّی، اختیار معرفةالرجال ، ] تلخیص [ محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348 ش؛ محمدبن یعقوب کلینی، الکافی ، چاپ علیاکبر غفاری، بیروت 1401/1981؛ عبدالله مامقانی، تنقیحالمقال فی علمالرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛ علیبن عبیدالله منتجبالدین رازی، الفهرست ، چاپ جلالالدین محدث ارموی، قم 1366 ش؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجالالنجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407.