برده

بُرده ، قصیده (یا بُرأه) ، قصیده ای مشهور در ستایش رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ،از ابوعبدالله شرف الدین محمدبن سعید دلاصی صنهاجی معروف به بوصیری * (۶۰۸ـ ح ۶۹۵) شاعر نامور مصری.بوصیری نخست ، سرودة خود را«الکواکب الدُّریه فی مدح خیرالبریّه » نامید، ولی چون قصیده اش در مدح پیامبر بود و به قولی در عالم رویا  بُردة (عبای ) شریف ایشان را صله گرفته بود و نیز از باب شباهت شعرش با قصیدة «بانت سعاد * »، نخستین قصیدة مشهور به بُرده سرودة کَعْب بن زُهَیْر در حضور پیامبر، قصیده اش به بُرده شهرت یافت و به قولی ، به سبب بهبود یافتن شاعر از فلج اندام به «بُرأه » (بهبود) نیز معروف شد (بوصیری ، ص ۱۹۰؛ابن شاکر کتبی ، ج ۳، ص ۳۶۲، ۳۶۸ـ۳۶۹؛ کلستون ، ص ۳۲۱ـ۳۲۲؛ بروکلمان ، ج ۵، ص ۸۱؛ فروخ ، ج ۳، ص ۶۷۷، پانویس ۴؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «البردة »؛ بستانی ، ذیل «بردة »).بوصیری قصاید مهم دیگری نیز در مدح پیامبرصلّی اللّه علیه وآله وسلّم سروده است ،اما هیچکدام شهرت و اهمیت بُرده را ندارند؛از جمله :الهُمْزیّةُ فی المدائح النبویّة (معروف به اُم القُری &#۳۹;)؛القصیدة المُضَرِیّة فی الصَلاة علی خیرالبریّه ؛ و ذُخْرُالمعاد (بغدادی ، ج ۲، ستون ۱۳۸؛ بروکلمان ، ج ۵، ص ۹۸؛ فروخ ، ج ۳، ۶۷۹ـ۶۸۰؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ضمیمه ، ذیل «البوصیری »). قصیدة بُرده در دیوان بوصیری و بیشتر نسخه های خطی و چاپی ۱۶۰ بیت است ،اما در برخی از نسخه ها به ۱۸۲ بیت هم می رسد (بوصیری ، ص ۱۹۰ـ۲۰۱؛ بستانی ، همانجا؛ زکی مبارک ، ص ۲۰۱).این قصیده با مطلع : اَمِن تذکُّر جیرانٍ بِذَی سَلَمٍ/ مَزَجْتَ دَمْعاً جَری مِنْ مُقْلَةٍ بِدَمٍ، ده فصل دارد و مانند تمام قصاید، با تغزّل و نسیب شروع می شود؛ در ادامه ، شاعر پس از تحذیر از هوای نفس ، به ستایش رسول خدا، ولادت ، معجزات ، معراج ، و جنگهای آن حضرت می پردازد، و قصیده را با توسل به رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و مناجات با خدا به پایان می برد (بوصیری ، همانجا؛ زکی مبارک ، ص ۲۰۱، ۲۰۳؛ بستانی ، همانجا؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «البردة »). بوصیری در سرودن برده از قصاید میمیّة شاعران پیش از خود، بویژه میمیّة ابن فارض (متوفی ۶۳۲)، تأثیر گرفته است ، و در وزن و قافیه ، مطلع ، و مضمونهای تغزلی با آن مشترک است (زکی مبارک ، ص ۲۰۱ـ ۲۰۲).قصیدة برده از ابتدا توجه مسلمانان را برانگیخت و گروههای مذهبی هر یک به گونه ای از آن استفاده می کردند؛ صوفیان (بویژه در مصر) و اهل سنّت و شیعیان بدان اهمیت بسیاری می دادند، به طوری که امروزه اهل سنّت آن را در کنار اوراد، دعاها و استغاثه ها قرار می دهند و در مجموعه های دعایی خود چاپ می کنند و دُروزیان ، آن را برای تبرّک و آمرزش مردگان در تشییع جنازه ها می خوانند (همان ، ص ۲۱۵ـ۲۱۶؛ بستانی ، همانجا؛ کلستون ، ص ۳۲۲).بسیاری از شاعران از این قصیده ، استقبال ، و در وزن و قافیه از آن پیروی کرده اند، از جمله احمد شوقی ، با قصیدة «نهج البرده » (سروده در۱۳۲۷ ق ). با اینهمه ، قصیدة بردة بوصیری در میان مدایح نبویه برتری خود را حفظ کرده است (زکی مبارک ، ص ۲۱۹، ۲۲۲ـ۲۲۳؛ ضیف ، ص ۱۳۰ـ۱۳۱؛ فروخ ، ج ۳، ص ۶۷۷؛ بروکلمان ، ج ۵، ص ۹۱ـ۹۷). این قصیده به زبانهای لاتینی ، آلمانی ، فرانسوی ، انگلیسی ، ایتالیایی ، بربری ، اردو و تاتاری ترجمه شده (ون دایک ، ص ۲۸۰؛ د. اسلام ، همانجا؛ بروکلمان ، ج ۵، ص ۸۲ـ۸۳) و بیش از نودشرح به زبانهای عربی ، فارسی ، ترکی و بربری بر آن نوشته شده است ، که قدیمترینِ آنها شرحِ ابوشامه عبدالرحمان بن اسماعیل دمشقی (۵۹۶ـ۶۶۵) است (فروخ ، ج ۳، ص ۶۷۸ـ۶۷۹؛ زکی مبارک ، ص ۲۱۷ـ۲۱۸؛ بروکلمان ، ج ۵، ص ۸۳ ـ۹۱؛ د.اسلام ، همانجا).

منابع : ابن شاکر کتبی ، فوات الوفیات ، چاپ احسان عباس ، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴؛ کارل بروکلمان ، تاریخ الادب العربی ، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب ، قاهره ۱۹۷۵؛ بطرس بستانی ، کتاب دائرة المعارف ، بیروت ] بی تا. [ ؛ اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج ۲، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ محمدبن سعید بوصیری ، دیوان البوصیری ، چاپ محمد سید کیلانی ، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵؛ محمد زکی مبارک ، المدائح النبویة فی الادب العربی ، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱؛ شوقی ضیف ، شوقی شاعرالعصرالحدیث ، مصر ۱۹۵۷؛ عمر فروخ ، تاریخ الادب العربی ، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹؛ ادوارد آبوت ون دایک ، کتاب اکتفاءالقنوع بِما هو مطبوع ، چاپ محمدعلی ببلاوی ، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶؛EI ۲ s.v. "Burda" (by R. Basset) , supplement, s.v. " A l- Bu ¦ s ¦ ¤ r ¦ "; W. A. Clouston, ed., Arabian poetry for English readers , London ۱۹۸۶.