بَرْدَلَّه ، ابوعبداللّه محمّد العربی‌بن‌احمد اندلسی، قاضیِ مغربیِ عصر حکمرانی مولای اسماعیل * . در دوم جمادی‌الاخرة 1042 در فاس متولد شد و در 15 رجب 1133 در همانجا درگذشت و در خارج باب گیزه (الجیزه) بر کرانة چپ وادی فاس (عُدْوَة القَرَویّین) به خاک سپرده شد.«بردله» به آن جهت که ریشة غیر عربی دارد در منابع عربی به صورتهای مختلف آمده است. در برخی از آنها قرائتهای تحریف شده‌ای چون بِن دَلَّه نیز دیده می‌شود. ازینرو ناهماهنگیهایی در تلفظ اروپایی کلمه نیز دیده می‌شود: بُرْدُلَه، بُرْدَلَه، بِرْدِلّه، و غیره. شکل اخیر به تلفظ نام خانوادگی موجود در فاس در قرن چهاردهم از همه نزدیکتر است، و براساس بررسی دقیق نسخ خطی و استفسار از منابع مطلع محلی، تنها با دوصورتِ بَرْدَلَّه و بُرْدَلَّه سازگار است. اصل اندلسیِ خاندان محمدالعربی، چنین به ذهن متبادر می‌کند که این نام در زبانهای مشتق از لاتین اصلاً پسوند تصغیرِ ello ـ و دربارة صفتی بوده که ظاهراً مرادف کلمة pardo به معنای گندمگون و تیره رنگ در زبان کنونی کاستیل است؛ چنین اسمی البته غریب نیست ( د.اسلام ، ذیل «فلاحَه»، و قیاس کنید با ن ِ . غ . رال. ـه Negrello) و دربارة ـهُ ( ـَة (تاء آخر بردله)، نیز قیاس کنید با ابن‌سیدَة (ابن‌سیدُه).محمدالعربی که قاضی و مدرّسی معزّز بود، ظاهراً رهبر مذهبی محبوب و پرنفوذی نیز به شمار می‌رفت. در نیمة دوم قرن یازدهم و نیمة اول قرن دوازدهم، بویژه بین سالهای 1088 و 1118، در مسجد قرویین * در مقامهای مختلف مذهبی ـ «مفتی»، «ناظر الاحْباس» (ناظر اوقاف)، «خطیب»، «امام»، «قاضی» فاس («قاضی الجماعة»)ـ به خدمت مشغول بود؛ ولی به سبب فرمانهای مکرر عزل و نصب از جانب سلطان، در مقام اخیر وضعی ناپایدار داشت. بدین‌ترتیب، از 1088 که جانشین محمدبن‌حسن مَجّاسی (متوفی 1103) شد، دست‌کم پنج یا شش بار عزل و نصب شد. در ابتدای کار، گرفتاریهای او ظاهراً معلول این بود که مجّاسی نمی‌خواست دست از مقام خویش بکشد و گرفتاریهای بعدی او زاییدة سیاستها و رقابتهای محلی بود. در 1116 نزد مولای اسماعیل سعایت کردند که بردله بر جنازة مولای محمد عالِم، فرزند یاغی سلطان، نماز گزارده است. اما گویا خشم سلطان به او زیان عمده‌ای نرساند، زیرا در 1118 به مناسبت کسوف، در مسجد قرویین به اقامة نماز آیات پرداخت. بردله که مردی بسیار درستکار بود، در یکی از منابع به عنوان «آخرین قاضی عادلِ فاس» وصف شده است.منابع: مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی‌المجد بذکرآل الفاسی بن‌الجدّ ، فاس 1347، ص 26ـ27، 40، و غیره؛ احمدبن‌خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی ، ج 7، دارالبیضاء 1957، ص 54، 91، 106ـ107، 113. در ابن‌سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی ، ارجاعاتی به بخشهایی از دو اثری که در کتابخانة خصوصی محمدبن‌احمد بردله در فاس نگهداری می‌شود، وجود دارد. یکی از این دو اثر دربارة اوایل دورة علویان و دیگری در باب صلحاء فاس است، اما چنین برمی‌آید که به رغم ارجاعات فهرست، آنها اثر پسر محمد العربی باشد ( دلیل ، دارالبیضاء 1960، 1965، ج 1، ص 42 (ح 69)، 145 (ح 525)، ج 2، ص 608 (فهرست)، رجوع کنید به ج 2، ص 441 (ح 2034)؛EI , s.v. "Fila ¦ h ¤ a. Muslim West" (by G.S. Coln); Ka ¦ dir ¦ , Nashr al-matha ¦ n ¦ , new edition and English translation, by Norman Cigar (= part I of a D. Phil. thesis, Oxford 1976 (details in Bulletin of the British Society for Middle Eastern Studies , 3 (1976), 43 f.), I (tr.), 23 and n. 8, 26, 29, 30 f., 35, 46, 54 f.; , 94, etc.; E. Lإvi-Proven al, Les historiens des Chorfa , Paris 1922, 306 (see references in n.I), 309, 312, 403.
