برخوردارِ تُرکمان ، میرزابرخورداربن محمود ترکمان فراهی، نویسنده، شاعر و منشی دورة صفوی. تاریخ تولد و مرگ او روشن نیست، تنها اطلاعات ما از او برگرفته از دیباچة کتاب محبوب‌القلوب است‌که درآن شرح‌حال خود را به‌دست داده‌است.او در فراه زاده شد و در همانجا به فراگیری ادب و دانش پرداخت و در جوانی به نویسندگی و شاعری روی آورد. سپس به مرو شاهجان * رفت و دو سال نزد اصلان خان، حاکم آنجا، به‌سر برد. چندی بعد به اصفهان رفت و منشی حسن قلی خان قورچی باشی شاملو شد. در اصفهان به محافل ادبی راه یافت و به تدوین مجموعة داستانهای «رعنا و زیبا» پرداخت. بعدها با تشویق اهل ادب، داستانهای جدیدی به این مجموعه افزود و آنها را تقسیم‌بندی محتوایی کرد و محفل آرا نامید (فراهی، ص 7ـ11؛ صفا، ج 5، بخش 3، ص 1802).برخوردار چندی بعد به فراه بازگشت و مدتی به منشیگری پرداخت، آنگاه به هرات و مشهد و سرانجام به اُلکای «دُرون» ـ از توابع در گز ـ رفت (فراهی، ص 11ـ12). و ملازم منوچهرخان قَرَچغای شد که در 1035 ـ سی و نهمین سال سلطنت شاه عباس ـ به حکومت خراسان رسیده بود (اسکندر منشی، ج 3، ص 1040). بنابراین گفتة برخی که او را از منشیان سدة دوازدهم دانسته‌اند، صحیح نیست ( رجوع کنید به صفا، همانجا).در یورش کردهای چَمِشْکَزَک به قلعة درون، کتاب محفل آرای برخوردار ترکمان غارت شد (فراهی، ص 18ـ19). او پس از چندی در خبوشان (قوچان‌کنونی) آن‌را بازنگاری کرد و محبوب القلوب نامید (همان، ص 20). این کتاب در یک مقدمه، پنج باب و خاتمه تنظیم شده (همان، ص 21) و به مناسبت حکایات «شمسه و قهقهه»، در باب دوم، به شمسه و قهقهه نیز شهرت یافته است. نثر کتاب محبوب القلوب مصنوع و دشوار است، اما در روایت داستانها سخن نویسنده شیرینی دیگری می‌یابد و روانتر می‌شود ( رجوع کنید به صفا، ج 5، بخش 3، ص 1803). این کتاب بارها در بمبئی و تهران چاپ شده و آخرین بار در 1337 ش در تهران منتشر شده است (مشار، ج 2، ستون 2943).افزون بر محبوب القلوب ، کتاب تاریخی احسن السیر ، منسوب به اوست که در فاصلة سالهای 930 یا 937 نگاشته شده است ( ایرانیکا ، ذیل «برخوردار ترکمان»). به گفتة استوری (ج 1، بخش 1، ص 535) به نقل از ویلیامز این اثر ظاهراً در چهار جلد تألیف شده بوده که تنها جلد چهارم آن در دست است و رویدادهای سلطنت شاه اسماعیل و بابر پادشاه را دربر می‌گیرد و نویسنده آن را به شاه اسماعیل صفوی تقدیم کرده است.زمان تألیف احسن‌السیر (930ـ937) و تحریر مجدد محبوب القلوب پس از 1035 (فراهی، ص 20ـ21) نشان می‌دهد که فاصلة نگارش این دو کتاب حدود یکصد سال است؛ ازینرو در صحت ادعای استوری باید تردید کرد؛ بویژه آنکه برخوردار ترکمان، خود از آن یاد نکرده است.میرزا برخوردار شعر نیز می‌سروده و از او اشعاری، با تخلّص «ممتاز»، به صورت پراکنده در میان داستانهای محبوب‌القلوب آمده است.منابع: اسکندرمنشی، تاریخ عالم آرای عباسی ، تهران 1350 ش؛ ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 5، تهران 1370 ش؛ برخورداربن محمود فراهی، محبوب القلوب ، تهران ] 1337 ش [ ؛ خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1350ـ1355 ش؛Encyclopaedia Iranica, s.v. "Bark § ¢ orda ¦ r Torkma ¦ n", (by R. D.Mc Chesney); Charles Ambrose Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, vol. I, Londo n 1970.
