بختیاری (1) ، منطقه‌ای در جنوب غربی ایران در امتداد کوههای زاگرس (زاگرس میانی) با وسعت تقریبی 900 ، 39 کیلومتر مربع. این منطقه مشتمل است بر شهرستانهای داران و فریدونشهر (در استان اصفهان)؛ الیگودرز (در استان لرستان)؛ دزفول، اندیمشک، مسجد سلیمان، ایذه و شوشتر (در استان خوزستان)؛ و بروجن و لُردِگان و فارسان (در استان چهارمحال و بختیاری) که محل سکونت ایل بختیاری است.منطقة بختیاری به دوقسمت قشلاقی و ییلاقی تقسیم می‌شود. قسمت قشلاقی شهرستانهای ایذه، دزفول، اندیمشک، مسجد سلیمان و شوشتر، و قسمت ییلاقی شهرستانهای فارسان، بروجن، لردگان، الیگودرز، داران و فریدونشهر را در برمی‌گیرد.کوههای بختیاری واقع در بخش مرکزی رشته‌کوههای زاگرس، مرتفعترین کوهها در سرتاسر رشته کوههای زاگرس است. برخی از ستیغهای آن، که چند کیلومتر امتداد دارد، از 600 ، 3 متر بلندتر است وارتفاع بعضی از قله‌هایش به 200 ، 4 متر می‌رسد. زردکوه، با ارتفاع 548 ، 4 متر، بلندترین قلة زاگرس است. کوههای بختیاری بیش از دیگر کوههای زاگرس چین‌خوردگی دارد و ازینرو، عوارض آنها در میان کوههای ایران از همه متمایزتر است. گردنه‌های پی‌درپی شمال و شمال غرب به جنوب و جنوب شرق و درّه‌های ژرف با تنگهای عرضی بیشمار متصل به یکدیگر ممیزة این کوههاست ( ایرانیکا ، ذیل Mountains" â ¦ r ¦ a â ¦ ("Bakt .منطقة بختیاری شامل دشتهایی است که مهمترین آنها عبارت‌اند از: لالی با 073 ، 1 کیلومترمربع، اَندیکا با 480 ، 2، خان‌میرزا در شرق لردگان با 600 ، 1، لار در شمال بروجن با 600، فرادُنبه در شمال بروجن با 600، کیار در شمال اردل با 300، میزدَج در جونقان با 250، لردگان با 250 و فلاورد با 150 کیلومتر مربع. رودهای کارون * ، زاینده رود * ، دز، جونقان، شلمزار، سبزکوه، لردگان، خرسان، چله‌خانه، زرد، تلخ و مال آقا در این منطقه جریان دارد.از نظر اقلیمی، منطقة بختیاری آب وهوایی متفاوت دارد: در قسمت ییلاقی زمستانها بسیار سرد و تابستانها معتدل است. ارتفاعاتی با بیش از دوهزارمتر، موجب می‌شود که در بیشتر نقاط آن، از اواسط پاییز تا فروردین، برف ببارد. از اواخر اردیبهشت هوا روبه اعتدال می‌گذارد و تا اواسط مرداد رو به گرمی می‌رود. گرمترین ماهها تیر و مرداد، و پربارانترین ماهها اردیبهشت و آبان در قسمتهای کم‌ارتفاع (مانند دشتهای چغاخور و گندمان)، و اردیبهشت در درّه‌های زردکوه و دوپُلان است. نقاط مرتفع، مانند چلگرد و دامنه‌های زردکوه، باران کمتری دارد و بیشترین میزان آن در دهة اول مهرماه است. شهرکرد، که در ارتفاع 066 ، 2 متری از سطح دریای آزاد قرار دارد، در 1370 ش، جمعاً 122 روز یخبندان داشته است. میزان بارندگی سالانة آن در این سال 491 میلیمتر، و معدل بارندگی آن میان سالهای 1340ـ 1369 ش، حدود 243 میلیمتر، حداکثر دمای آن 6ر38 و حداقل آن 4ر23 درجه سانتیگراد زیرصفر بوده است. قسمت قشلاقی، مناطق کوهستانی شمال و شرق خوزستان، دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای گرم و طاقت فرساست. در این قسمت به سبب عوارض زمین، بارندگی بیشتر و پراکندگی آن مناسبتر است. اهواز که تقریباً در مرکز دشت خوزستان قرار گرفته در 1370 ش، حدود 292 میلیمتر بارندگی داشته در حالی که میزان بارندگی در دزفول، به عنوان شاخص منطقة قشلاقی، حدود 3ر405 میلیمتر بوده است. در فاصلة سالهای 1340ـ1366 ش، معدل حداکثر دما در این شهر حدود 6ر53 و حداقل 5ر9 درجة سانتیگراد زیر صفر بوده است.عوارض زمین و آب وهوا، پوشش گیاهی متفاوتی در منطقة بختیاری به وجود آورده است. در قسمت ییلاقی از شمال شرقی به جنوب غرب بر تراکم پوشش گیاهی افزوده می‌شود. قسمت اعظم شمال شرق این منطقه، مشرق درة زاینده‌رود، تپه‌های آهکی بدون پوشش گیاهی است. شمال کوههای مغرب زاینده‌رود و بیشتر دشت لار و دامنه‌های کوههای جهان‌بین، خالی از جنگل و بوته‌های دایمی است، ولی دامنه‌های میانی و کم شیب آن در بهار از بوته‌های کوتاه زُوله، کنگر موچو، گَون و شِنگ پوشیده می‌شود. هرقدر از این منطقه به سمت مغرب برویم، رشد گیاهان بیشتر است، به طوری که در تنگ گزی، چلگرد، میزدج، دامنه‌های پیشکوههای زردکوه، بخش حومة بروجن، گندمان و درة زردکوه مراتع جنگلی گسترش یافته و در چلگرد، شوراب، اردل، شهریاری، کوه سفید، لاغرک، کوه گیلاس و اطراف تونل کوهرنگ، علاوه برنباتات علوفه‌ای، درختچه‌های متراکم گون دیده می‌شود که زنبورداران و تهیه‌کنندگان شیرة کتیرا از آنها بهره‌برداری می‌کنند. در مغرب و جنوب غربی قسمت ییلاقی، نواحی لردگان و خان میرزا و فلاورد و جنوب بازفت، جنگلهای تُنُک وسیعی وجود دارد که اغلب از درختان بلوط و به میزان کمتر از انواع زبان گنجشک، پستة وحشی، زالزالک، انجیر وحشی، مَحْلَب، بِن و کُلْخونْگ پوشیده شده است. در شمال و مشرق قسمت قشلاقی، جنگلهای تقریباً انبوهی وجود دارد. درختان و درختچه‌های جنگلی این منطقه انواع بلوط غرب (بَرودار)، داغداغان، نارون جنگلی، کَیْکُم، زالزالک، بادام وحشی، وَلیک، اَرژن، بَنِه، چنار، کلخونگ و انگور وحشی است.از دیرباز ارتباط میان قسمتهای ییلاقی و قشلاقی این منطقه از طریق ایلراهها بوده است. در 1317/1899، با ساخته شدن راه لینچ نفوذ به کوههای بختیاری میسر شد. از آن پس این منطقه بار دیگر به صورت یکی از معابر عمده میان مرکز و جنوب غربی ایران، بویژه خوزستان، درآمده است. توسعة شبکة راههای اصلی در خوزستان و چهارمحال، اصفهان را از طریق منطقة بختیاری، با کوتاهترین راه، به استان خوزستان متصل کرده است ( رجوع کنید به چهار محال و بختیاری، استان). بخشی از راه‌آهن سرتاسری نیز از میان درّه‌های کوههای بختیاری می‌گذرد. شهرهایی مانند الیگودرز و ازنا با ساخته شدن راههای شوسه و راه‌آهن رونق یافته است ( ایرانیکا ، همانجا).در 1365 ش، جمعیت منطقة بختیاری حدود 000 ، 627 ، 1 تن بوده است که 000 ، 235 تن آن کوچ نشین، 000 ، 598 تن شهرنشین و 000 ، 794 تن روستانشین بوده‌اند.منابع: محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان ، تهران 1331 ش؛ دیترامان، بختیاریها: عشایر کوه‌نشین ایرانی در پویه تاریخ ، ترجمة محسن محسنیان، مشهد 1367 ش؛ بهرام امیراحمدی، بررسی جمعیت، اشتغال، ابزارکار در ایل بختیاری (زیرچاپ)؛ سازمان برنامه و بودجه. دفتر برنامه‌ریزی استان خوزستان، ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی عشایر کوچگر استان خوزستان ، اهواز 1355 ش؛ سازمان برنامه و بودجه. معاونت اموراستانها. دفتر مطالعات ناحیه‌ای، برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی استان چهارمحال و بختیاری ، ج 1، تهران 1355 ش؛ مرکز آمار ایران، برآورد مساحت دهستانهای کشور در سال 1365 ، تهران 1366 ش؛ همو، سالنامة آماری کشور 1370 ، تهران 1371 ش؛ همو، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366: جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور ، تهران 1368 ش؛ همو، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366: نتایج تفصیلی ایل بختیاری ، تهران 1368 ش؛ همو، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366: نتایج تفصیلی کل کشور، تهران 1367 ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365: نتایج تفصیلی کل کشور، تهران 1366 ش؛Encyclopaedia Iranica, s.v. "Bakt ¦ â a ¦ r ¦ â Mountains" (by E. Ehlers).
