بختیار کاکی، خواجه قطبالدین ، از عارفان شبهقاره در قرن ششم وهفتم. در اوش به دنیا آمد. از پنج سالگی به تحصیل پرداخت و پس از حفظ قرآن مجید، علوم متداول عصرخود را فراگرفت. درجوانی به طریقت چشتیّه * پیوست و از معینالدین چشتی دستوریافت تابرای ترویج تعالیم اسلامی به دهلی که درسال 602ـ603 به تصرف مسلمانان درآمده بود، برود. بختیارکاکی نخست به مُلتان رفت و با بهاءالدین زکریای مُلتانی * ، و بابافریدالدین گنج شکر * ملاقات کرد. باآنکه در دهلی شمسالدین التتمش (حک : 607ـ633) وی را بسیار حرمت نهاد، نزدیکی به دربار را روا ندانست.در تبلیغ اسلام و ارشاد و هدایت مردم بسیار موفق بود. عبدالحق دهلوی در اخبارالاخیار این کرامت را به او نسبت میدهد که از زیر سجادهاش کاک (نان روغنی) بیرون میآورد و برای همة حضار کفایت میکرد (ص 24ـ25)، و ازینرو به کاکی معروف شد.عارفان بزرگی چون قاضی حمیدالدین ناگوری، مولانا شمسالدین ترک، خواجه محمود، علاءالدین کرمانی، سیدنورالدین غزنوی، نظامالدین ابوالمؤید، خواجه فریدالدین گنج شکر، سیدشرفالدین، خواجه حمیدالدین بهلوانی، شیخ بدرالدین غزنوی * و شیخ برهانالدین بلخی همواره در خدمت کاکی بودند و از میان آنان بابا فریدالدین گنج شکر را خلیفه و جانشین خود کرد. وی سرانجام در 14 ربیعالاول 633 در دهلی درگذشت؛ و خلفای او سلسلة چشتیه را درهند گسترش دادند.بختیار کاکی مجموعة سخنان خواجه معین چشتی * را درکتابی به نام دلیلالعارفین گرد آورده که در 1306 در چاپخانه نولکشور چاپ شده است. این اثر مشتمل بر دوازده مجلس است. مجموعة سخنان بختیار را نیز، خلیفهاش فریدالدین گنج شکر، در کتاب فوایدالسالکین ، گردآورده است.منابع: محمداکرام، آب کوثر ، لاهور 1990، ص 213ـ217؛ محمدبنکمالالدین بختیار کاکی، دلیل العارفین ، ترجمة اردو، در هشت بهشت ، لاهور 1957، ص 1ـ53؛ تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند ، ج 3، لاهور 1971، ص 135ـ 138، 140ـ142؛ داراشکوه بابری، سفینةالاولیاء ، ترجمة اردو، کراچی 1959، ص 130ـ131؛ غلام سرور لاهوری، خزینةالاصفیاء ، کانپور 1282، ج 1، ص 267ـ276؛ عبدالحقبنسیفالدین عبدالحق لاهوری، اخبارالاخیارفی اسرار الابرار ، دهلی ] بیتا. [ ؛ فریدالدین گنج شکر، فوائدالسالکین ، ترجمة اردو، در هشت بهشت ، لاهور 1957، ص 1ـ29؛ خلیق احمد نظامی، تاریخ مشایخ چشت ، دهلی 1953، ص 150ـ157.
