بخاری،علاءالدین‌ابوعبدالله محمدبن‌عبدالرحمان بن‌احمد، ملقب به زاهد علا، فقیه اصولی و متکلم حنفی، مفسّر، واعظ و مفتی بخارا در قرن پنجم و ششم. در فقه حنفی و حدیث بهترین شاگرد قاضی‌ابونصراحمدبن عبدالرحمان ریغْدَمونی (متوفی 493) بود (ابن ابی‌الوفا، ج 2، ص 76). مادلونگ ( ایرانیکا، ذیل «بخاری») گویا با توجه به منطقة زندگی او که در آن غالباً مذهب حنفی شرقی رواج داشت، وی را از نظر کلامی پیرو مذهب ماتُریدی می‌داند. دلیلی دالّ براینکه برای کسب دانش به خارج از بخارا سفر کرده باشد در دست نیست.ابوالفضل مسعودبن محمد طرازی، هم عصر بخاری، در نامه‌ای نوشته است که او ضوابط و قواعد نقل حدیث را رعایت نمی‌کرده است. سمعانی (متوفی 562) که بخاری را ندیده ولی اجازه‌ای مکتوب از وی دریافت کرده است، در التّحبیر ، منبع اصلی شرح حال بخاری، با استناد به همین نامه، وی را در نقل حدیث سهل‌انگار و مُتجازِف خوانده است (ج 2، ص 153(مشهورترین شاگرد بخاری، برهان‌الدین مَرغینانی * (متوفی 593) مؤلف کتاب‌الهدایة کتاب مهم و مختصری در فقه حنفی بود. وی بخاری را جزو مشایخ خود ذکر کرده و گفته است که دربارة تمام شنیده‌ها و همة مصنّفات و مستجازات خویش به وی اجازة نقل به صورت شفاهی و کتبی داده است (ابن‌ابی‌الوفا، همانجا). تاریخ وفات بخاری را 18 (سمعانی، همانجا) یا 12 جمادی‌الا´خرة 546 (ابن ابی‌الوفا، همانجا؛ ابن قطلوبغا، ص 56؛ لکنوی، ص 176؛ داودی مالکی، ج 2، ص 181) دانسته‌اند، اما صَفَدی آن را 545 ضبط کرده است (ج 3، ص 232). گفته‌اند که بخاری تفسیر مفصّلی در بیش از هزار جزو تصنیف و در اواخر عمرش املا کرد، اما هیچیک از آثارش اکنون موجود نیست.لکنوی زاهد و مفسّر دیگری به نام محمدبن‌عبدالرحمان بخاری (متوفی 546) را نیز نام برده و شرف‌الدین عمربن محمد عقیلی (متوفی 596) را شاگرد او معرفی کرده است (ص 175-176). او احتمال می‌دهد که این فرد همین بخاری باشد. این احتمال درست می‌نماید، چنانکه مادلونگ نیز آن را مسلّم گرفته است.منابع : ابن‌ابی‌الوفا، الجواهرالمُضیة فی طبقات‌الحنفیة ، حیدرآباد دکن 1332/1913؛ ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم فی طبقات‌الحنفیة ، بغداد 1962؛ محمدبن علی داودی مالکی، طبقات‌المفسرین ، بیروت 1403/ 1983؛ عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، التحبیرفی‌المعجم‌الکبیر ، چاپ منیرة ناجی سالم، بغداد ] تاریخ مقدمه 1395 [ ؛ خلیل‌بن ایبک صفدی، کتاب‌الوافی بالوفیات ، ویسبادن 1962-1979؛ عبدالحی‌بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائدالبهیّة فی تراجم‌الحنفیة ، کراچی 1393؛Encyclopaedia Iranica , s.v. "Bok ¢ a ¦ r ¦ â , `Ala ¦ '-al-D ¦ â n" (by Wilferd Madelung).
