بحورالالحان ، کتابی معروف در موسیقی ایرانی و عروض فارسی از میرزامحمّدنصیرفرصت شیرازی * (1271ـ 1339). این کتاب از دو جزء و یک خاتمه تشکیل شده است: جزء اول مقدمه‌ای است در بحث از موسیقی قدیم ایرانی و جدول هفت دستگاه آن (ص 4-27)؛ جزء دوم، که در حقیقت جزء بزرگتر و مهمتر آن است، با مقدمة کوتاهی در عروض و اسامی بحرهای نوزدهگانة شعر آغاز می‌شود (ص 29-46) و با مجموعه‌ای از اشعار (غزلیات، رباعیات، یک مثنوی، یک ساقی‌نامه، مقطعات، مناجات به نظم و نثر) ادامه می‌یابد (ص 47ـ332)؛ و در خاتمة کتاب نیز به حرمت تغنی از نظر اسلام اشارة کوتاهی شده است (ص 333(بحورالالحان را می‌توان اولین مأخذ یا یکی از نخستین مآخذ تلقی کرد که در آن از تغییر نظام ادواری به دستگاهی سخن رفته است. این کتاب با وجود اختصار، به منزلة پلی است میان موسیقی قدیم و جدید ایران. فرصت اگرچه هیچگونه اشاره‌ای به منابع مورد استفادة خود نکرده، اما از قراین چنین برمی‌آید که به برخی از آثار پیشینیان، همچون شرح ادوار عبدالقادر مراغی (ص 255)، بهجت * الروح عبدالمؤمن (ص 61-62) و «رسالة» غزنوی (ص 41-46) نظر داشته است. در عین حال، حتی اگر مندرجات این کتاب مبتنی بر آثار دیگران باشد، اقتباس صرف نیست؛ زیرا گذشته از ایجاز و اختصار سودمند، چون با بیانی ساده و شیوا نگارش یافته، در حد خود، برای آگاهی از مبانی موسیقی قدیم ایران، درخور مراجعه و استفاده است. مهمترین مزیّت کارِ فرصت، تعیین مقام غزلها در بهترین مواقع و مواضع تغنّی آنهاست.بحورالالحان نخستین بار در 1332 به خط میرزا محمود خوشنویس‌ابن‌علی‌نقی شیرازی و به صورت چاپ سنگی در بمبئی انتشار یافت و چاپ حروفی آن در 1367ش به اهتمام محمدقاسم صالح رامسری در تهران منتشر شد. چاپ اخیر زیبایی و دقت چاپ سنگی بمبئی را ندارد، اما فهرستهای آخر آن مزیّتی شمرده می‌شود.منابع: عبدالمؤمن‌بن صفی‌الدین، رسالة موسیقی، بهجت الروح ، چاپ ه .ل. رابینو دی برگوماله، تهران 1346 ش؛ عبدالرحمن‌بن سیف‌الدین غزنوی، «رساله» ، مجله موسیقی ، دورة 3، ش 12 (مرداد 1336 ش)؛ محمدنصیربن‌جعفر فرصت، بحورالالحان ، چاپ محمدقاسم صالح رامسری، تهران 1367 ش؛ عبدالقادربن‌غیبی مراغی، شرح ادوار ، چاپ تقی بینش، تهران 1370 ش.
