بَحْشَل ، ابوالحسن اَسلَمبنسَهْل واسِطی رَزّاز، مؤلفِ تاریخ واسط [ در لغت به معنای مردی بسیار سیاه رنگ (ابن منظور، ذیل واژه) ] . از زندگی او جز نام برخی از راویانی که او از ایشان به نقل حدیث پرداخته، از جمله وَهْببنبَقّیَه (155ـ 239)، که گویا جدّ مادریش بوده ( رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج 13، ص 488؛ ابنحجر عسقلانی، 1390، ج 1، ص 388)، و تاریخ تقریبی وفاتش که در فاصلة 288 تا 292 روی داده، اطلاع دیگری در دست نیست.تاریخ واسط ، که دستنوشتة ناقصی از آن در قاهره موجود است ( تیمور، ش 1483) ] و در 1967 به اهتمام کورکیس عوّاد در بغداد چاپ شده است [ ، دارای ارزشهای جنبی قابل توجهی است. این نوشته قدیمترین تاریخ موجود است که محدثان، برای تعیین اعتبار راویان میتوانند از آن بهره بگیرند. کتاب که با بحث مختصری دربارة تاریخ قدیم شهر واسط و حواشی آن شروع میشود، به بیان احوال آن دسته از علمای مذهبی میپردازد که به نحوی به واسط مربوط بودهاند و از طریق سلسلة رُوات به مؤلف میپیوستهاند ] راوی تاریخ واسط، ابوبکر محمدبن عثمانبن سمعان است که در حفظ و اتقان، شریک وی (بحشل) شمرده میشود (یاقوت حموی، ج 3، جزء 6، ص 127) [ . ترجمة احوال برحسب تقدّم تاریخی و طبقات رجال تنظیم شده است (در این کتاب به جای اصطلاح رایج «طبقه» از «قَرْن» استفاده شده است). خصوصیات اشخاص در این ترجمة احوال اندک است و بنا به شیوة مرسوم، به اسم عالم و استادان و شاگردان او، و نقل یک (و گاه چند) حدیث از احادیثی که روایت کرده است، محدود میشود. این اثر اگر جزو نخستین آثار از این نوع نباشد از کهنترین جلوههای ساده و ابتدایی حرکتی است که اندک زمانی بعد به برجستهترین نوع آثار درتاریخ و تراجم تبدیل شد.منابع: ابنحجر عسقلانی، لسانالمیزان ، بیروت 1390/1971؛ همو، معجمالمفهرس ، نسخة خطی قاهره، «مصطلحات الحدیث»، ش 82 ، 102؛ ] ابن منظور، لسانالعرب ، بیروت، بیتا. [ ؛ تیمور، تاریخ ؛ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ، بیروت ] بیتا. [ ؛ محمدبناحمد ذهبی، میزانالاعتدال فی نقد الرجال ، قاهره 1325، ج 1، ص 98؛ خلیلبن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات ، ویسبادن 1962ـ1979؛ ] یاقوت حموی، معجمالادباء ، بیروت، بیتا. [ ؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Supplementband, 1937-1942, I, 210; F. Rosenthal, A history of Muslim historiography, Leiden 1952, 83, 144 f., 406.
