بَحرانی، هاشمبن سلیمان ، مفسّر و محدّث و مؤلّف شیعی قرن یازدهم. نسب او، بنا به نقل افندی اصفهانی، به سیّد مرتضی علمالهدی * و از آن طریق به امام موسی کاظم علیهالسّلام میرسد (ج 5، ص 298). اهل تَوبَلی از توابع بحرین بود، در 1107 یا 1109 درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد (یوسف بحرانی، ص 64). در منابع هیچ گونه اطلاعی دربارة دوران تحصیل او یافت نمیشود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی * ، بنقل از خود او به عنوان مشایخ او نام بردهاند (یوسف بحرانی، ص 66؛ افندی اصفهانی، ج 5، ص 304؛ نوری، ج 3، ص 389). سلسلة مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان البرهان آمده است، به کلینی و صدوق و طوسی میرسد (هاشم بحرانی، ج 4، ص 551). گذشته از ریاست دینی در روزگار خود، در گردآوری نوادر کتب حدیث پیشینیان و تتبّع در این علم کم نظیر بوده است. یوسف بحرانی (ص 63) از این جهت فقط علاّ مة مجلسی را برتر از او میشمارد، هر چند که او برخلاف مجلسی تنها به جمع و نقل روایات بی هیچ توضیح و تفسیری اهتمام داشته است. به دلیل کثرت تألیفات (75 اثر به نوشته افندی اصفهانی، ج 5، ص 300) و اطلاعات گسترده در زمینههای مختلف علوم دینی، به سیّد هاشم علاّ مه مشهور شده است (یوسف بحرانی، ص 3؛ افندی اصفهانی، ج 5، ص 298). بیشتر آثار او، مانند غایةالمرام و ایضاحالمسترشدین و الانصاف و معالمالزّلفی ، دربارة مسایل امامت و سایر عقاید دینی از نظرگاه شیعه تألیف شده است (دربارة آثار او رجوع کنید به یوسف بحرانی، ص 64 - 66؛ افندی اصفهانی، ج 5، ص 299 - 300). تفسیر معروفش البرهان فی تفسیرالقرآن ، و به نام شاه سلیمان صفوی، بر همین اساس تهیه شده است. در فقه استدلالی کتابی به نام التّنبیهات داشته که، به نقل افندی اصفهانی، نسخهای از آن نزد بازماندگان علاّمة مجلسی موجود بوده است (ج 5، ص 300 - 301). مع هذا یوسف بحرانی (ص 63) بر این گمان که از او اثری در فقه باقی نمانده است در مقام فقهی او تردید کرده است، ولی تصریح میکند که سرپرستی کارهای دینی شهر را، از جمله قضا و امور حسبیّه، را برعهده داشته و در امر به معروف و نهی از منکر، حتّی نسبت به زمامداران وقت، بسیار جدّی بوده است. از کتابهای او البرهان فیتفسیرالقرآن و غایةالمرام و معالمالزلفی و المحجّة و تبصرةالولیّ و حلیةالابرار بارها چاپ شده است. کتاب غایةالمرام او در زمان ناصرالدین شاه قاجار بر دست شیخ محمّد تقی دزفولی با عنوان کفایةالخصام به فارسی ترجمه شد (آقابزرگ طهرانی، ج 16، ص 21؛ خوانساری، ج 8، ص 183). سیّد هاشم بحرانی، چنانکه از آثارش برمیآید، از علمای اخباری بوده است و تأکید او بر لزوم فراگیری همة دانشهای دینی از اهل بیت پیامبر صلیاللّهعلیهوآلهوسلّم در مقدمة البرهان معرّف دیدگاه اوست. بحرانی تا پایان عمر به تدریس اشتغال داشت (افندی اصفهانی، ج 5، ص 300) و کسانی از او اجازة روایت یافتند (یوسف بحرانی، ص 75) که از جمله ایشان شیخ حرّ عاملی بود (حرّ عاملی، ج 2، ص 341).منابع : محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیفالشیعة ، چاپ علینقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/؛ عبداللّهبن عیسی افندی اصفهانی، ریاضالعلماء و حیاضالفضلاء ، چاپ احمد حسینی، قم 1401؛ محسن امین، اعیانالشیعة ، بیروت 1403/1983، ج 10، ص 249-250؛ هاشمبن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن ، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران 1334 ش؛ یوسفبن احمد بحرانی، لؤلؤةالبحرین ، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم ] بیتا. [ ؛ محمدبن حسن حرّعاملی، املالا´مل، چاپ احمد حسینی، ج 2، قم 1362 ش؛ محمد باقربن زینالعابدین خوانساری، روضاتالجنّات فی احوالالعلماء و السادات ، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم 1390-1392؛ حسینبن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل ، ج 3، چاپ محمدرضا نوری نجفی، تهران 1321.