بجاق

معرف

ناحیة‌ جنوبی‌ بسارابی‌ (در گذشته‌ بسارابی‌ به‌ همة‌ بجاق‌ گفته‌ می‌شد)
متن
بُجاق‌، ناحیة‌ جنوبی‌ بسارابی‌ (در گذشته‌ بسارابی‌ به‌ همة‌ بجاق‌ گفته‌ می‌شد). در زبان‌ ترکی‌، بجاق‌ («بُجغاق‌» در زبان‌ ترکیِ قپچاقهاـ کومان‌ ها ـ که‌ قبلاً در آنجا ساکن‌ شده‌ بودند) به‌ معنی‌ «گوشه‌» است‌.این‌ منطقه‌ از 638 به‌ بعد بخشی‌ از دولت‌ «اردوی‌ زرین‌» بود ( رجوع کنید به باتوئیان‌ * ). هنگام‌ افول‌ این‌ دولت‌ بجاق‌ موقتاً تحت‌ فرمانروایی‌ والاشی‌ ( رجوع کنید به اِفلاق‌ * ) در آمد (ح 746) و در حدود 802، فرمانروای‌ بُغدان‌ * آنجا را تصرف‌ کرد. در پی‌ همدستی‌ و اقدام‌ مشترک‌ عثمانیها و تاتارهای‌ کریمه‌، ابتدا «آق‌کرمان‌ * » و «کِلی‌» (کیلیه‌ ) در 889 و سپس‌ در 945 سرتاسر بجاق‌ به‌ تسلط‌ مستقیم‌ عثمانی‌ درآمد ( رجوع کنید به بغدان‌). بجاق‌ در عهد عثمانی‌ سنجق‌ آق‌کرمان‌ شد و خط‌ سرحدی‌ آن‌ از «سلکوچه‌ » در کرانه‌ رود «بوتنه‌ » تا «کلی‌» ادامه‌ داشت‌ و از گرادیشته‌ می‌گذشت‌. خانِ کریمه‌ ـ که‌ در لشکرکشی‌ 945 با سلیمان‌ اول‌ همدستی‌ کرده‌ بود ـ قبایل‌ نوغای‌ (منصور، اُراق‌، قَسای‌، مَمای‌، اورا محمد، طَتْموز، یِدیجک‌، جَمبوی‌ لُق‌) را در بجاق‌ اسکان‌ داد ( رجوع کنید به سیّدمحمدرضا، ص‌ 106)؛ در نتیجه‌ باعث‌ افزایش‌ جمعیت‌ تاتارهایی‌ شد که‌ از پیش‌ در آنجا سکونت‌ کرده‌ بودند. به‌ روایت‌ اولیا چلبی‌ (ج‌ 5، ص‌ 106)، این‌ تاتارها در 1067، دویست‌ دهکده‌ تشکیل‌ داده‌ بودند و بسیار ثروتمند بودند، و اهالی‌ دهکده‌های‌ حوالی‌ بنْدر * ، یا معدودی‌ تاتار بودند یا همه‌ از مردم‌ والاشی‌؛ دهکده‌های‌ اسماعیل‌ همگی‌ تاتارنشین‌ بود. در حدود 978، بندر و آق‌ کرمان‌ هر دو مرکز سنجق‌ و زیر فرمان‌ بیگلربیگی‌ «اوزو» بود که‌ حاکم‌نشین‌ آن‌ در آق‌ کرمان‌ یا سلستره‌ قرار داشت‌. تاتارهای‌ بجاق‌ تحت‌ اداره‌ یک‌ «یالی‌آغاسی‌» بودند که‌ از جانب‌ خان‌ کریمه‌ گماشته‌ می‌شد، سپس‌ تحت‌ اداره‌ ولیعهد دوم‌ خانات‌ (نورالدین‌) درآمدند که‌ در خان‌ قِشله‌سی‌ واقع‌ در جنوبِ بندر اقامت‌ داشت‌.در جنگهای‌ دهه‌ 1030 با قزاقها و لهستانیها، «قان‌ تیمور» بیگِ قبایل‌ نوغای‌، از خود شایستگی‌ نشان‌ داد و عثمانیها از او در برابر خان‌ کریمه‌ حمایت‌ کردند و او را به‌ مقام‌ بیگلربیگی‌ «اوزو» رساندند تا از این‌ طریق‌ به‌ سلطه‌ خان‌ بر تاتارهای‌ نوغای‌ خاتمه‌ دهند. در بین‌ سالهای‌ 1111 - 1133، تاتارهای‌ نوغایِ بجاق‌ (000 ، 6 خانوار) از اطاعت‌ خان‌ سر پیچیدند و تقاضا کردند که‌ به‌ تابعیت‌ عثمانی‌ درآیند. این‌ بار «بابِ عالی‌ * » موافقت‌ نکرد و «دولت‌گری‌ (گرای‌)»، خان‌ وقت‌ کریمه‌، 700 تا 800 خانوار را به‌ کریمه‌ تبعید کرد (سیّدمحمدرضا، ص‌ 262ـ266).در 1184/1770، بجاق‌ موقتاً به‌ تصرف‌ روسها درآمد و ترکهای‌ مسیحی‌ ارتدوکسِ غاغاووز ] = مسیحیان‌ ترک‌ زبان‌ بالکان‌ [ و بلغارها مهاجرت‌ خود را از دوبریجه‌ * به‌ بجاق‌ آغاز کردند. «بابِعالی‌» بنا به‌ معاهده‌ بخارست‌ (12 جمادی‌الاولی‌ 1227/28 مه‌ 1812) بجاق‌ را به‌ روسیه‌ واگذار کرد و بیشتر تاتارها به‌ دوبریجه‌ و بلغارستان‌ و آناطولی‌ کوچ‌ کردند.منابع‌: سیّدمحمدرضا، السّبع‌ السیّار فی‌ اخبار ملوک‌ التاتار ، چاپ‌ کاظم‌ بیگ‌، قازان‌ 1832 ؛I  A, s.v. "Bucak" (by Aurel Decei); N. Jorga, Hist. des Roumains, Bucharest 1936-1939; idem Studii istorice auspra Chiliei í i Ceta § tii-Albe, Bucharest 1899.
نظر شما
مولفان
گروه
جغرافیا ,
رده موضوعی
جلد 2
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده