بایکال

بایْکال‌، به‌ ترکیِ شرقی‌ بای‌کول‌ ، براساس‌ اشتقاق‌ عامیانه‌ به‌ معنای‌ دریاچة‌ غنی‌، به‌ مغولی‌ دالای‌ نور یعنی‌ دریاچة‌ اقیانوس‌ پیکر، و به‌ روسی‌ اُزِرو بایکال‌ یا اُزرو باجکال‌، ژرفترین‌ (1741 متر) و بزرگترین‌ دریاچة‌ کوهستانی‌ جهان‌ دربخش‌ جنوبی‌ سیبری‌ شرقی‌، میان‌ 51 درجه‌ و 29 دقیقه‌ و 55 درجه‌ و 46 دقیقه‌ عرض‌ شمالی‌ و 103 درجه‌ و 44 دقیقه‌ و 110 درجه‌ و 40 دقیقه‌ طول‌ شرقی‌، قرار دارد. اطراف‌ آن‌ را رشته‌ کوههای‌ بلندی‌ احاطه‌ کرده‌ است‌ که‌ ارتفاع‌ بعضی‌ ازآنها به‌ 968 ، 1 متر می‌رسد. درازای‌ آن‌ 635 و پهنای‌ آن‌ بین‌ 15 تا 79 کیلومتر و مساحت‌ آن‌ 500 ، 31 کیلومتر مربع‌ است‌. این‌ دریاچه‌ یک‌ پنجم‌ آب‌ شیرین‌ سطح‌الارضی‌ دنیا را دربردارد. حدود 336 رود و نهر به‌ این‌ دریاچه‌ می‌ریزد که‌ بزرگترین‌ آنها سِلِنگا و بَرگُزین‌ و آنگارایِ علیا و تُرکا ست‌، و تنها آنگارا از آن‌ سرچشمه‌ می‌گیرد که‌ به‌ رودِ ینی‌سئی‌ می‌پیوندد. سلنگا حدود پنجاه‌ درصد آب‌ این‌ دریاچه‌ را تأمین‌ می‌کند.‌آب‌ و هوای‌ منطقة‌ بایکال‌ نامساعد، ولی‌ نسبت‌ به‌ محیط‌ اطراف‌ بمراتب‌ ملایمتر است‌، و وجود آبِ فراوان‌ دریاچه‌ سبب‌ تعدیل‌ هوای‌ اراضی‌ پیرامون‌ آن‌ شده‌ است‌. در این‌ دریاچه‌ بیش‌ از 600 نوع‌ گیاه‌ و 200 ، 1 نوع‌ جانور یافت‌ می‌شود که‌ بعضی‌ از آنها از اهمیت‌ تجارتی‌ بسیاری‌ برخوردارند. بایکال‌ قابل‌ کشتیرانی‌ است‌، و در اطراف‌ آن‌ صنایع‌ چوب‌بری‌ و کاغذسازی‌ و شیلات‌ و کشتی‌سازی‌ وجود دارد. ساختمان‌ راه‌آهن‌ بایکال‌ (به‌ طول‌ 307 کیلومتر با 40 تونل‌) که‌ شاخه‌ای‌ از راه‌آهن‌ سرتاسری‌ سیبری‌ است‌ و گرداگرد حاشیة‌ جنوبی‌ دریاچه‌ (حد فاصل‌ خروجی‌ رود آنگارا و دلتای‌ سلنگا) کشیده‌ شده‌ است‌، در پاییز 1904 به‌ پایان‌ رسید.ظاهراً درعهد مغول‌ جغرافیدانان‌ مسلمان‌ دریاچة‌ بایکال‌ را نمی‌شناخته‌اند. تنها رشیدالدین‌ فضل‌اللّه‌ در جامع‌التواریخ‌ ، (ج‌ 3، ص‌ 180) از آن‌ نام‌ برده‌ است‌. دراین‌ کتاب‌، مردمی‌ که‌ در کرانه‌های‌ این‌ دریاچه‌ زندگی‌ می‌کنند برقوت‌ («ـ ت‌» در زبان‌ مغولی‌ نشانة‌ جمع‌ است‌) و نواحی‌ اطراف‌ آن‌، برقوچین‌ (توکوم‌) خوانده‌ شده‌اند. این‌ واژه‌ در نام‌ رود برگزین‌ برجای‌ مانده‌ است‌. بایکال‌ را درنیمة‌ اول‌ قرن‌ هفدهم‌ در روسیه‌ و اندکی‌ بعد در اروپای‌ غربی‌ شناختند، و سرانجام‌ در 1773 نقشة‌ کامل‌ آن‌ تهیه‌ شد.منابع‌ : رشیدالدین‌ فضل‌اللّه‌، جامع‌التواریخ‌ ، چاپ‌ برزین‌، پطرزبورگ‌ 1858 ـ 1888؛Bol'shaya Sovestkaya Enciklopediya 2 Moscow, 1949-1958, IV, 49-52; Brockhaus Efron, Enciklop. Slovar , IIA (=4) 715-717(هر دو مأخذ جغرافیایی‌ همراه‌ با منابع‌ جغرافیایی‌ بیشتر)؛H. Johansen, "Der Baikel- See" , in Mitt. Geogr. Munchen, xviii/I (1925) 1-202; Werner Leimbach, Die Sowgetunion: Natur, Volk und Wirtschaft, Stuttgar 1950; Theodore Shabad, Geography of The USSR: aregional survey, New York 1951; Reg. Map: Bol'shaya Sov. Encikl. and Leimbach.