باهو کَلات، دهستان، رود و دهی در استان سیستان و بلوچستان.1) دهستان باهو کلات . در بخش دشتیاری، در شهرستان چاهبهار، در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان، در منطقه قدیمی مُکران * و ناحیه بلوچستان واقع است. از شمال به شهرستان ایرانشهر (دهستانهای پیشین و راسک و فیروزآباد)، از مشرق به مرز ایران و پاکستان، از جنوب به دهستان سَندِ میرثوبان و از مغرب به دهستان پُلان و دهستان تِلِنگ (شهرستان نیکشهر) محدود است. حدود 67 آبادی دارد. بلندیهای کم ارتفاعی با شیب ملایم از شمال به جنوب در آن امتداد دارد و به کرانههای پست ساحلی دریای عمان منتهی میشود. باهو کلات در منطقهای بادخیز است و بادهای آن در تابستان، اغلب از میانه تیرماه تا اواسط شهریور، از جنوب شرقی میوزد و گاهی همراه با طوفان است. بعدازظهرها نیز بادهایی از شمال غربی میوزد. هنگامی که باد نمیوزد، روزها نسیم دریا و شبها نسیم خشکی به دریا رطوبت هوا را تا حد طاقتفرسایی افزایش میدهد. میانگین رطوبت در زمستان بین 50 تا 70 و در بهار و تابستان بین 70 تا 87 درصد است. گاهی پاییز و زمستان مه صبحگاهی دارد.زمینهای مزروعی حوضة آبریز باهو کلات برای زراعت و باغداری مناسب است. آب زراعی آن عمدتاً از رود و چاه تأمین میشود. زراعت آن بیشتر آبی با کشت خوشابی (زراعت در اراضی سیلزده) است. گروهی از مردم به صید و قاچاق نیز میپردازند. در بیشتر آبادیهای آن زراعت و دامداری، و در 42% آبادیهای آن باغداری رواج دارد. پوشش گیاهی آن غنی است و بیشتر منشأ حارّهای دارد و خشکیپسند و گرمادوست است. گونههای کُنار، کَهور، چِشْ، تُوج، پیر و مِکَر از جمله گونههای بارز منطقه است. در حاشیه رودها، گز، اَشوارَک و خرزهَره و در مسیلها نخل (داز) دیده میشود. این منطقه از لحاظ گونههای جانوری نیز بسیار غنی است و برخی از آنها بومی و منحصر به فرد است. تمساح پوزه کوتاه ایرانی، خرس سیاه آسیایی، سنجاب راه راه، گربه کوهی، چاخَلَقْ هندی از آن جملهاند. قوچ و میش، کَلْ و بز، کفتار، کاراکال، جِرد، نَمسْ هندی، جَربیل، کیسه دهان از دیگر گونههای آن به شمار میرود. از پرندگان منطقه میتوان از دُراج، جیرفتی، بلدرچین، انواع پرندگان آبزی نظیر سرسبز و خوتکا، باکلان، پلیکان، حواصیل هندی و پرندگان شکاری نام برد.2) رودباهوکلات . موسمی و سیلابیاست با جهت شمالی ـ جنوبی. از اراضی باهو کلات میگذرد و در نزدیکی بندر گَواتِر * به خور و سپس به خلیج گواتر میریزد. این رود از سه شعبه اصلی تشکیل شده است: الف. رود سرباز، که پس از سرچشمه گرفتن از کوههای سرباز با جهت شمالی ـ جنوبی و آبیاری کردن اراضی دهستان پیشین به دهستان باهو کلات وارد، و در آنجا به نام باهو کلات خوانده میشود. در پیشین سدی بر روی آن احداث کردهاند ( رجوع کنید به پیشین * ). ب. رود کاجو، که از کوههای قصرقند سرچشمه میگیرد، ابتدا با جهت تقریباً شمالی ـ جنوبی، سپس با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی جریان مییابد، و بازماندة آب آن، از سمت مغرب در نزدیکیهای میربازار به رود باهو کلات میریزد. ج. رود گَرگَروُ، که شاخه اصلی آن از کوههای قصرقند سرچشمه میگیرد، نخست با جهت شمالی ـ جنوبی وارد شهرستان چاهبهار میشود، سپس به سوی مشرق منحرفمیشود، و نزدیک آبادی سانِدْکزَهی (حدود هفت کیلومتری جنوب آبادی کلان) به رود باهو کلات میپیوندد.مسیر رود باهو کلات تعدادی برکه دارد که محل زندگی تمساحهاست. بیشتر دهکدههای باهو کلات در مسیر رود باهو کلات قرار دارد. پیرامون خور باهو (محل اتصال رود باهو کلات به خلیج گواتر) جنگلی و پوشیده از درختان حَرا است و از زیستگاههای مناسب برای پرندگان آبزی به شمار میآید. حدود 64% راههای مواصلاتی دهستان خاکی، 22% مالرو و تنها 14% آن دارای زیرسازی است.در 1355 ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، دهستان باهو کلات با دهستانهای نِگور (نِکور) وتِلِنْگ در بخش دشتیاری قرار داشت. تا آن هنگام دهستان سَنْد میرثوبان با بنادر گواتر و پَسا بندر جزو قسمتهای جنوبی دهستان باهو کلات شمرده میشد. ظاهراً در گذشته محدوده ناحیه باهو کلات وسیعتر بود و گواتر و پسا بندر و قسمتی از کرانههای دریای عمان را نیز شامل میشد. در 1282، باهو ] بلوک [ 200 ، 1 خانوار جمعیت داشت و اهالی دشت ] دشتیاری [ و کوچه (؟) و باهو عموماً در کَوار، که از چوب خرما میبندند، سکنی دارند (قاینی، ص 174، 192؛ اعتمادالسلطنه، ج 1، ص 450ـ451). در 1320 ش، به نوشته علی رزمآرا، قصبه حاکمنشین باهو کلات هزار تن جمعیت داشت (ص 57). در 1329 ش، دهستان باهو کلات دارای هفده ده بود و گواتر و پسا بندر از آبادیهای آن شمرده میشد (ایران. وزارت کشور. ادارهکل آمار و ثبت احوال، ج 2، ص 494).3) ده باهو کلات (باهو). مرکز دهستان باهو کلات (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش، حدود 715 تن)، در حدود 102 کیلومتری شمال شرقی بندر چاهبهار در سمت چپ رود باهو کلات واقع است. میانگین دمای سالانه آن 26 درجه سانتیگراد و گرمترین دمای سالانه آن حدود 48 درجه است. بادهای موسمی از اقیانوس هند دارد. میزان بارش در باهو کلات متغیر است، چنانکه در طی ده سال از 2 تا 70 میلیمتر بوده است. بارش در بهار اغلب به صورت رگبار و در تابستان ملایم است. برف در آنجا بندرت میبارد. لنگرگاه گواتر که در مدخل خلیج گواتر و در حدود 61 کیلومتری جنوب باهو کلات قرار دارد، سابقاً پیش بندر باهو کلات شمرده میشد. این ده آب لولهکشی و مسجد دارد.پیشینه. از گذشتة باهو کلات اطلاعی در دست نیست. کلات در بلوچستان به معنای مزرعه و باهو نام آبادی است. از حوادث تاریخی منطقه، گذشتن اسکندر مقدونی (حک : 323ـ326 قم) از آنجاست. به نوشتة گابریل (ص 29) اسکندر پس از گذر از دریا وارد بلوچستان شد و در بندر گوادر به ساحل رسید. ظاهراً به لحاظ نیاز به آب برای سی تا چهل هزار سپاه خود ناگزیر از رود ] باهو کلات [ بالا رفت و از سمت شرقی رود گِه (ایرانشهر)، به گِدْروزی (جیرفت) رسید.منابع : محمدحسنبنعلی اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران 1367ـ1368 ش؛ ایران. وزارت جهاد سازندگی. واحد آمار و برنامهریزی، فرهنگ اجتماعی و مزارع استان سیستان و بلوچستان ، تهران 1363 ش؛ همو، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان سیستان و بلوچستان ، تهران 1363 ش؛ ایران. وزارت راه و ترابری، دفترچه مسافات راههای کشور ، تهران 1366 ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج 2، تهران 1329 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی. دفتر تقسیمات کشوری، تقسیمات کشور جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1373 ش؛ حسینعلی رزمآرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 8 : استان هشتم (کرمان و مکران) ، تهران 1355 ش؛ علی رزمآرا، جغرافیایی نظامی ایران: مکران، تهران 1320 ش؛ برهان ریاضی، حوزه آبریز رودخانة باهو کلات: منطقهای با ویژگیهای منحصر بفرد ، تهران 1365 ش؛ سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی چاهبهار ، تهران 1349 ش؛ همو، نقشه عملیات مشترک زمینی گوادر ، تهران 1356ش؛ همو، نقشة عملیاتمشترک زمینی نیکشهر ،تهران 1348ش؛ سازمان حفاظت محیط زیست. مدیریت مهندسی و جغرافیایی، منطقه حفاظت شدة باهو کلات (نقشه)، تهران ] بیتا. [ ؛ مهدی قاینی، «کتابچه سیاحتنامة بلوچستان»، فرهنگ ایران زمین ، ج 28، (1368 ش)؛ آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران ، ترجمة فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجهنوری، تهران 1348 ش؛ هنریک مجنونیان، منطقة حفاظت شدة باهو کلات (جزوة منتشرنشده)؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی کشاورزی 1367؛ فرهنگ آبادیهای کشور: استان سیستان و بلوچستان ، تهران 1369 ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبانماه 1355:استان سیستان و بلوچستان ، تهران 1359 ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان چاهبهار ، تهران 1367ش؛ همو، نقشة تقسیمات کشوری سال 1370: استان سیستان و بلوچستان ، تهران ] بیتا. [ ؛ مهندسین مشاور کشاورزی و عمران منطقهای ورزبوم، طرح جامع و تکمیلی احیاء و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی حوزة ] حوضة [ آبریز باهو کلات ، تهران 13698 ش.
