بانْجَرمسین/ بنجرمسین ، یا بَنْجَرمسین (جمعیت در 1359 ش/ 1980: 884 ، 380 تن)، شهر مسلمان‌نشین و مرکز ایالت کالیمانتان * جنوبی، در جنوب شرقی بُرنِئو در اندونزی. رود مارتاپورا با جهت شمالی ـ جنوبی از آن می‌گذرد و به دریای جاوه می‌ریزد. رشته کوههای مراتوس در مشرق آن است.خانه‌های شهر، بر اثر طغیان همیشگی، روی تیرهای چوبی بنا شده و پیرامون آن را باغ فراگرفته است. ترابری میان نقاط مختلف شهر اغلب با قایق صورت می‌گیرد ( امریکانا ، ذیل «بانجرمسین»). محصولات عمدة آن کائوچو، فلفل، الوار، خیزران، برنج، ذرت، الیاف، نفت، الماس، آهن و ذغال سنگ است. پالایشگاه بزرگ نفت و کارگاههای تراش الماس و چوب‌بری دارد. معدن ذغال سنگ در پنگارون قرار گرفته است. صادرات مهمّ آن، الماس، نفت و چوب است ( ) دایرة‌المعارف و اطلس جغرافیایی جهان ( ، ذیل «بانجرمسین»). بانجرمسین بازاری برای تولیدات منطقة باریتو شمرده می‌شود (همانجا). شهر با جاده‌ای به بندر باتاکان در جنوب و با راههایی در شمال به آبادیهای پیرامون خود متصل است. فرودگاه آن در مشرق شهر قرار دارد.پیشینه . در قرن هشتم/چهاردهم، بانجرمسین قسمتی از پادشاهی هندوستان بود، امّا در اواخر قرن نهم/پانزدهم، مسلمانان آنجا را پس گرفتند. در 1015/1606، هلندیها به تجارت با آنان پرداختند، سپس ادارة شهر به دست انگلیسیها افتاد (همانجا). گر چه در قرن دوازدهم/ هیجدهم در بانجرمسین پیمانی با شرکت هلندی (هند شرقی) منعقد شد، ولی در بیشتر سالهای قرن سیزدهم/نوزدهم، بانجرمسین مرکز مقاومت در برابر هلندیها بود. کمپانی هند شرقی هلند در آنجا دفاتری داشت، امّا در اوایل قرن سیزدهم/ نوزدهم آن دفاتر را رها کرد. (ریکلفس، ص 218). در 1232/1817، سلطان بانجرمسین بخشهایی از سرزمین خود را به هلندیها واگذار کرد و در 1241/ 1826، اراضی ساحلی بیشتری به دولت استعماری واگذار شد (همانجا). در 1275/1859، یکی از شاهزادگان خانوادة سلطنتی به‌نام اَنْتَساری با پیوستن به شورشیان روستایی به نبرد با هلندیها پرداخت که تا 1323/1905 ادامه داشت (همان، ص 219). در 1201/1787، بانجرمسین تحت‌الحمایة هلندیها شد ( ) دایرة‌المعارف و اطلس جغرافیایی جهان ( ، همانجا). در جنگ جهانی دوّم اندونزی مدتی به اشغال ژاپنیها درآمد، و کالیمانتان ] از جمله بانجرمسین [ در اختیار نیروی دریایی ژاپن قرار گرفت (ریکلفس، ص 313). از 1329/1950 تا 1334/ 1956، بانجرمسین مرکز ایالت بزرگ کالیمانتان شمرده می‌شد و تا پیش از استقلال اندونزی، در 1328/1949، در دست هلندیها بود.منابع : مرل کالوین ریکلفس، تاریخ جدید اندونزی ، ترجمة عبدالعظیم هاشمی‌نیک، تهران 1370 ش؛The Encyclopaedia Americana, Danbury 1984; Ensiklopedi Nasional Indonesia, vol. III, Jakarta 1989, s.v. Banjarmasin; The International geographic encyclopaedia and atlas, London 1979; The New Encyclopaedia Britannica, Micropaedia, Chicago 1985, s.v. Banjarmasin; The Times atlas of the world, London 1985.
