باقرگنج

باقَرگَنج‌ ، ناحیه‌ای‌ در بنگلادش‌. سابقاً مرکز اداری‌ آن‌ در باریسال‌ بود (اکنون‌ باریسال‌ خود ناحیه‌ای‌ است‌ که‌ باقرگنج‌ نیز جزو آن‌ است‌). این‌ ناحیه‌ در 21 درجه‌ و 54 دقیقه‌ عرضِ شمالی‌ و 91 درجه‌ و 2 دقیقه‌ طولِ شرقی‌ واقع‌ شده‌ و 500 ، 10 کیلومتر مربع‌ وسعت‌ دارد که‌ 130کیلومترمربع‌ آن‌ را آب‌ فراگرفته‌ است‌. در 1330ش‌/1951 جمعیت‌آن‌ 185 ، 642 ، 3 نفر بود که‌ 769 ، 867 ، 2 نفر از آنان‌ مسلمان‌ بودند. این‌ ناحیه‌ باکلا (اسماعیلی‌پور) نام‌ داشت‌ و در دورانِ حکومت‌ بابریان‌، «سرکار»ی‌ مستقل‌ بود، تا اینکه‌ یکی‌ از رجال‌ معتبر بابری‌ در دربارِ داکا، به‌ نام‌ آغاباقر، که‌ تابع‌ نوابِ مرشدآباد بود و اراضی‌ وسیعی‌ در بزرگ‌امیدپور داشت‌، در 1154/1741 شورش‌ زمینداران‌ هند و مذهبِ محلی‌ را سرکوب‌ کرد و آنجا را به‌ تصرف‌ خویش‌ درآورد. آغاباقر شهرکی‌ را که‌ مرکز داد و ستد و بازار محلی‌ پررونقی‌ بود و در 21 کیلومتری‌ جنوبِ شرقی‌ باریسال‌ قرار داشت‌ مرکز ادارة‌ حکومت‌ خود ساخت‌ و آن‌ را باقرگنج‌ (= باقربازار) نامید. پس‌ از مرگ‌ آغاباقر در 1167/1753، تمامی‌ این‌ منطقه‌ به‌ راجه‌ بَلّبْهوْ رایِ بِکْرَم‌ پوری‌ منتقل‌ شد که‌ «دیوانِ * » نایب‌ ناظم‌ داکا بود. به‌ این‌ ناحیه‌ بارها در قرن‌ دوازدهم‌/ هیجدهم‌ قبیلة‌ تاراجگر مگه ، که‌ اصلشان‌ از برمه‌ بود، تاخت‌ و تاز کردند. مَراته ها در 1162/1748ـ1749 به‌ این‌ ناحیه‌ رخنه‌ کردند، اما مسئولانِ محلی‌ آنها را با کمک‌ مهاجران‌ پرتغالی‌ بیرون‌ راندند. باقرگنج‌ از نظر کشاورزی‌ بسیار غنی‌ است‌ و در قحطی‌ بزرگ‌ 1184/1770، خوراک‌ مردم‌ مرشدآباد از برنج‌ این‌ ناحیه‌ تأمین‌ شد. باغهای‌ میوة‌ این‌ منطقه‌ نیز شهرت‌ فراوان‌ دارد. در 1238/ 1822ـ1823، کرامت‌ * علی‌ جونپوری‌ که‌ از پیروان‌ سیداحمد بریلْوی‌ * بود، همراه‌ با حاجی‌ شریعت‌اللّه‌ و پسرش‌ دودومیا ، برای‌ دعوت‌ مردم‌ به‌ جهاد با «فرنگیان‌» به‌ این‌ ناحیه‌ آمد، ولی‌ مرگ‌ دودومیا در 1279/1862 این‌ جنبش‌ را متوقف‌ ساخت‌. عامة‌ مردم‌ این‌ ناحیه‌ به‌ لهجه‌ای‌ از زبان‌ بنگالی‌ معروف‌ به‌ «مسلمانی‌» تکلم‌ می‌کنند و لغات‌ عربی‌ و فارسی‌ در آن‌ فراوان‌ است‌.این‌ منطقه‌ در معرض‌ سیل‌ و طوفانهای‌ شدید قرار دارد، و علاوه‌ بر این‌، هنگام‌ وقوع‌ این‌ طوفانها، صداهای‌ مهیبی‌ با فواصل‌ منظم‌ شبیه‌ به‌ صدای‌ شلیک‌ توپ‌ شنیده‌ می‌شود که‌ به‌ «گُندِباریسال‌» معروف‌ است‌. هنوز علت‌ این‌ پدیدة‌ جوّی‌ معلوم‌ نشده‌ است‌.منابع‌:Bengal District Gazeteer , (Bakargani), Calcutta 1918, 16-27, 32-3, 124; A. H. Beveridge, Backergunge , Calcutta 1876; Ahmad Hasan Dani, Dhaka , Dacca 1957, index; W. W. Hunter, Statistical Account of Bengal , Calcutta 1875; Imperial Gazetteer of India, vi (1908), 167 ff.; Settlement Reports of the Dakhin Shahbazpur and Tushkhati Government Estates , Calcutta 1898; Syed Muhammed Taifoor, Glimpses of Old Dhaka , Dacca 1952, 131-2, 147.