باغستانی، عمر، از مشایخ صوفیان ماوراءالنهر در قرن هفتم. وی از ده باغستان از کوهپایههای تاشکند بود. گفتهاند که نسبش به شانزده واسطه به عبداللّهبنعمر میرسد (کاشفی، ج 2، ص 368). سلسلة نسب طریقتی او به شیخصلاحالدین حسن بلغاری (رجوع کنید به بلغاری * نخجوانی) میپیوندد. در مدت سه سال اقامت صلاحالدین بلغاری در بخارا، ظاهراً در حدود 644ـ646، در خدمت او بود و از کبار اصحاب او به شمار میرفت (همان،ج 2، ص 369).شیخعمر باغستانی سالها در ترکستان به ارشاد اشتغال داشت و، پس از او فرزند و نوهاش عهدهدار این امر شدند. پسرش، خاوند طَهور (متوفی 755)، که علاوه بر افاضات پدر از تعالیم شیخی ترک از طریقة یسوی به نام تنگوزشیخ بهره یافته بود، تألیفاتی در تصوف داشته و شعر نیز میسروده و ابیاتی از او را فخرالدین کاشفی نقل کرده است (ج 2، ص 370، 373). شیخ داوود (748ـ823)، فرزند خاوند طهور، از مصاحبان خواجهمحمد پارسابخاری نقشبندی (متوفی 822)، جدّ مادری خواجه عبیداللّه احرار نقشبندی (806ـ895) بوده است (همان، ج 2، ص 373ـ374).شیخعمر باغستانی و اخلاف او در ترویج تعالیم اسلامی و عرفانی در ترکستان نقش مهمی داشتهاند. روش طریقتی آنان تأکید بر متابعت از شریعت و سنت و دوری از بدعت بود. وی حتی در ترویج تعالیم اسلامی در میان مغولان کافر جدیت داشت و گویند که یکی از خانان مغول، تحت تأثیر سخن او خوردن گوشت خوک را ترک کرد (نیشابوری، ص 27). از تعالیم و سخنان عمر باغستانی، که قسمتهایی از آنها در آثار صوفیه منقول است، برمیآید که او شریعت و سنت را اصل و هدف میشمرده و بسیاری از آداب صوری متصوفه و علمای ظاهری را صورت و وسیله میدانسته است. یکی از گفتههای او به فرزندش این است که «ملا مشو، شیخ مشو، صوفی مشو؛ مسلمان شو» ( کاشفی، ج 2، ص 307؛ نیشابوری، ص 82). همین تأکید عمر باغستانی بر شریعت و سنت، که با اصول طریقة نقشبندیه * وفق دارد، سبب شده است که مشایخ قدیم نقشبندیه، تعالیم و شیوة طریقتی او را بپسندند و ترویج کنند. شیخ بهاءالدین نقشبند (717ـ791) روش طریقتی عمر باغستانی را، که در عین جذبه از متابعت شریعت و سنت دور نبود، میستود (کاشفی، ج 2، ص 369). عبیداللّه احرار نیز، که پدرانش از مریدان مشایخ باغستانی بودند، بر تعالیم عمر باغستانی و اخلافش تکیه و تأکید میکرد و از ارواح آنان استمداد میجست (نیشابوری، ص 60، 131؛ کاشفی، ص 201).منابع : محمدعالم صدیقی علوی، لمحات من نفحات القدس ، لاهور 1365 ش؛ محمدکاظم قلندر علوی، مقالات صوفیه، لکهنو 1301؛ علیبنحسین کاشفی، رشحات عین الحیات ، چاپ علیاصغر معینیان، تهران 1356 ش؛ میرعبدالاول نیشابوری، ملفوظات خواجة احرار ، نسخة خطی کتابخانة گنج بخش اسلامآباد، ش 5866.
