بادیان (صورت کهنتر آن باذیان )، نام یا جزئی از نام فارسی سه گیاه یا تخم سه گیاهِ گوناگون: 1) رازیانه ، 2) بادیانِ رومی (اَنیسون)، 3) بادیان خَتایی .1) رازیانه * . در برخی از مآخذ داروپزشکی اسلامی، مانند الاغراض الطّبیّة جرجانی ، (ص 559)، تحفة حکیم مؤمن ، (ص 144)، و مخزن الادویة عقیلی علوی شیرازی، (ص 217)، بادیان مترادف رازیانه / رازیانَج دانسته شده است؛ اما اخوینی بخاری (متوفی ح 373) در هدایة المتعلمین فی الطب، کهنترین کتاب طبی شناخته شده به فارسی، بادیان (یا ریشه یا تخم آن) و رازیانه (و تخم آن) را دو گیاه متفاوت ذکر کرده است (رجوع کنید به اخوینی بخاری، همان، فهرست، ذیل «بادیان» و «رازیانه»).2) بادیان رومی (= انیسون * ). اگر بادیان را به معنی رازیانه بپذیریم، اصطلاح فارسی «بادیان رومی» که در برخی از مآخذ متأخّر (مانند عقیلی علوی شیرازی، ص 911؛ شلیمر ، ص 460؛ دایرة‌المعارف فارسی ، ذیل همین واژه) برای انیسون ذکر کرده‌اند، با توجه به دو اصطلاح قدیم عربی مترادف با انیسون، توجیه پذیر است، یعنی دو اصطلاح «الرازیانج الشامی» (لفظاً، «رازیانة شامی»؛ مثلاً رجوع کنید به ابوریحان بیرونی، ص 77، به نقل از ابومَعاذ جَوانْکانی یا جَوارْکانی) و «الرازیانج الرّومی» (لفظاً، «رازیانة رومی»؛ مثلاً رجوع کنید به ابن‌سینا، ج 1، ص 243 ] انیسون = تخم رازیانة رومی [ ؛ ابن‌میمون، ش 19 ] انیسون = بزر الرازیانج الرومی [ ؛ انطاکی، ج 1، ص 51ـ52). بادیان و انیسون هر دو از خانوادة چتریان اند و تخم آنها از حیث شکل و بو و خواص، بسیار شبیه به هم و لذا قابل اشتباه با یکدیگر است (رجوع کنید به واژة فرانسوی badiane و انگلیسی badian هر دو مأخوذ از بادیانِ فارسی، که به هر دو معنی به کار رفته‌اند؛ نیز رجوع کنید به انطاکی که در ج1، ص 51ـ52، انیسون را مترادف الرازیانج الرومی، و در ص 144، رازیانج را معادل انیسون دانسته است).3) بادیان خَتایی. درختچه‌ای از خانوادة ماگنولیاییان و بومی چین و حوالی آن است. قبل از قرن دهم پیش از میلاد در چین شناخته شده بوده، ولی بسی دیرتر به برخی از سرزمینهای دیگر (از جمله در قرن دوازدهم/ هجدهم به اروپا) راه یافته است. ازینرو، در مآخذ قدیم داروشناسی و پزشکی غربی (یونانی، رومی) و اسلامی ذکری از آن نرفته است. در مآخذ جدید عربی، مثلاً الموسوعة فی علوم الطبیعة، (ج 1، ش 2298 و 2693)، نام «انیسون یا (بَدْیانِ) نجمی» را به تقلید از نام فرانسوی آن، anis إtoilإ ، برای آن جعل کرده‌اند. نامگذاری نسبتاً جدید فارسی، «بادیان ختایی»، نظر به مشابهت بوی دانه‌های این گیاه با بوی تند دانه‌های بادیان (= رازیانه) و نظر به منبع اصلی آن، ختا/ خطا (= چین شمالی، در مآخذ اسلامی) بوده است. به قول صاحبِ مخزن الادویة (ص 201)، «بادیان خطایی از ادویة جدیده است و آن را از جبال نیپال و چین و زیرباداتِ هند آورند و مقوّی معده، دافع ریاح و درد احشاء، محلّل بلغم و مدرّ بول است و نصاری به جهت همین خواص، با چای خطایی طبخ نموده می‌نوشند».منابع : ابن‌سینا، القانون فی‌الطب، ج 3، بولاق 1294؛ ابن‌میمون، شرح اسماءالعقّار ، چاپ و شرح ماکس مایرهوف، قاهره 1940؛ محمدبن‌احمد ابوریحان بیرونی، الصّیدنة فی الطب، چاپ عباس زریاب، تهران 1370 ش ؛ ربیع بن احمد اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین فی الطب، چاپ جلال متینی، مشهد 1344 ش؛ داوودبن عمر انطاکی، تذکرة أولی الا لباب ، قاهره 1308ـ 1309؛ اسماعیل‌بن‌حسن جرجانی، الاغراض الطّبیّه ، چاپ عکسی نسخة مکتوب در 789، تهران 1345 ش؛ محمد مؤمن‌بن‌محمد زمان حکیم‌مؤمن، تحفة حکیم‌مؤمن ، تهران ] 1360 ش [ ؛ دائرة‌المعارف فارسی ، به‌سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران 1345 ش؛ محمدحسین‌بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة ، کلکته 1844؛ ادوارد غالب، الموسوعة فی علوم الطبیعة ، بیروت 1965ـ1966 ؛J. L. Schlimmer, Terminologie mإdico- pharmaceutique et anthropologique fran µ aise-persane..., litho. ed., Tehran 1874, typset repr., Tehran 1970.
