بادس ، شهر و بندرگاهی در ساحل مدیترانه‌ای کشور مغرب که اکنون ویرانه‌های آن باقی است. این محل در 110 کیلومتری جنوب شرقی تطوان، مابین ناحیة غُماره * و ریف، در سرزمین بنی‌یَطُّوفَة (به تلفظ عامیانه: بْنی یِطُّفْت) در نزدیکی مصبّ رودی به نام تالان بادِس (به تلفظ عامیانه: تالِمبادِس) قرار دارد. کوشیده‌اند تا بادس را همان «پاریه‌تینا»ی مذکور در سیاحتنامة آنتونینوس قلمداد کنند، ولی این اسمِ مکان باستانی را با خلیج کوچک محصورتری به نام «یَلّیش» (= ایریس در نقشه‌های غربی) که هفت کیلومتری جنوب غربی آن واقع است نیز می‌توان تطبیق کرد.شهرِ بادس و بندر آن قسمتی از قلمرو نُکور * بود و بعداً جزو امیرنشین ادریسی بنی‌عُمَر شد. مُرابطین * و موحدین * و مَرینیان * آن را پایگاه دریایی خویش قرار دادند و به ایجاد استحکامات در آن پرداختند.مؤلفِ المقصد (پایان قرن هفتم/ سیزدهم) و بویژه لئوی افریقایی (ابتدای قرن دهم/ شانزدهم) بادس را شهرکی مشتمل بر 600 خانوار توصیف می‌کنند. شهر در زمان حکومتِ ابوسعید مَرینی (709ـ731/1310ـ1331)، مانند مَلیلَه و عَرائش، هزار دینار خراج می‌پرداخت. بندرگاه آن دارای کارگاهی بود که در آنجا از چوب سدر که از کوههای مجاور می‌آوردند، کرجی و انواع دیگر قایق ساخته می‌شد. بادس پایانة کوتاهترین راه از فارس به دریای مدیترانه از طریق کوه بنی‌خالد بود و کشتیهای تجاری ونیزیان به آنجا آمد و شد می‌کردند. اهالی به داد و ستد و صیدِ ماهی (ساردین) و نیز دزدی دریایی در سواحل اسپانیا اشتغال داشتند. مقر حاکم ریف در آنجا بود و قلمرو حکومت او در شهرهای ساحلی از یلیش تا وادی نکور و نیز در زمینهای برخی از قبایل داخلی، مانند بُقّویه و بنی منصور و بنی خالد و بنی یَدیر کشیده می‌شد.دو جزیرة سنگی کوچک در فاصله‌ای کمتر از صد متر از ساحل دریا هست. جزیرة بزرگتر را «حَجَرِ بادس» و به اسپانیایی «پنیون دوِوِلس» می‌خوانند. اسپانیاییها در 914/1508 به منظور ختم غائلة دزدان دریایی این جزیره را متصرف شدند و استحکاماتی در آن بنا کردند. ولی در نتیجة خیانت، آن را در 926/1520 از دست دادند. در 932/1526 ریف به اقطاعِ سلطان ابوحَسّون وَطّاسی که برادرش او را خلع کرده بود درآمد و او بادس را مقر خویش قرار داد و به همین سبب به بادسی * معروف شد (رجوع کنید به بادسی، ش 3). ابوحسون در 961/1554 شهر و جزیرة حجر بادس را به متحدان ترکِ الجزیره‌ای خود واگذار کرد وایشان از آن به صورت مأمنی جهت دزدی دریایی در منطقة جبل الطارق استفاده کردند. این اقدامات، سلطان عبداللّه الغالب باللّه از سلسلة سعدیان را به وحشت انداخت. نگرانی او از این جهت بود که مبادا ترکان بادس را پایگاهی جهت فتح مراکش قرار دهند. وی در 971/1564 مراکشیها را وادار به ترک شهر و جزیره کرد و آن را به اسپانیاییها واگذاشت. ساکنان مراکشی به قصبة اسناندا در خشکی عقب‌نشینی کردند.امروز از شهر قدیم بادس ویرانه‌ای برجاست. پس از جنگِ ریف (1306 ش/1927)، اسپانیاییها کوشیدند تا در نزدیکی آن مهاجر نشینی به نام ویلا خوردانا ایجاد کنند، ولی چندان موفق نشدند. جزیرة حجر بادس هنوز به اسپانیا تعلق دارد و قلمرو مستقلی به نام پنیون دو وِلِس دولاگومِرا را تشکیل می‌دهد. تغییر نام شهر به نام اسپانیایی وِلِس شاید به سبب وجود شهری در طرف مقابل، یعنی در ساحل اروپایی مدیترانه، به نام «ولس(دو) مالاگا» (به عربی: بالش * ) باشد.بادس واقع در مراکش را نباید با محلی به همین نام که زمانی در جنوب اَوراس در الجزایر واقع بوده است اشتباه کرد.منابع:ـ Abd al-H ak k Ba ¦ dis ¦ â , "Al-Mak s ad al-Shar ¦ â f f ¦ â Dh ikr S ulaha ¦ Ý al-R ¦ â f", annotated trans. by G. S. Colin, in Archives marocaines , xxvi (1926); Jean Lإon l'Africain, Description de l'Afrique, ed. Schefer, Paris 1896-1898, II, 272; French trans., Epaulard, Paris 1956,274-6 and index; A. Mouliإras, Le Maroc inconnu , Paris 1895-9, I, 87-89; A. J. Onieva, Guia turistica de Marruecos , Madrid 1947, 506; Revue Africaine , 1872, 119-124;برای تاریخ مفّصل شهر و پنیون در قرن دهم/ شانزدهم رجوع کنید بهHenri Marie de Castries, Les sources inedites de l'histoire du Maroc de 1530 a 1845, Paris 1905.
