زعیتر

زُعَيتر، اكرم، مبارز، سياستمدار و نويسنده فلسطينى. زعيتر در ۱۳۲۷/ ۱۹۰۹ در نابلس به دنيا آمد. پدرش شيخ عمر زعيتر شهردار بانفوذ شهر و برادرش عادل زعيتر از مترجمان برجسته عرب بود. او تحصيلات متوسطه اش را در دانشكده النجاح به پايان رساند و براى ادامه تحصيل وارد دانشگاه آمريكايى بيروت شد؛ آنگاه به دانشكده حقوق در بيت المقدس رفت و در آن رشته فارغ التحصيل شد. زعيتر پس از پايان تحصيلات، به تدريس در دبيرستانهاى فلسطين و به ترويج و تقويت روحيه ملى گرايى و ضداستعمارى در ميان دانش آموزان فلسطينى پرداخت (محمد عمر حماده ج ۱، ص ۳۰۹؛ اكرم زعيتر، ۲۰۰۶). پس از آغاز قيام فلسطينيها در ۱۳۰۸ش/ ۱۹۲۹ برضد انگليسيها، زعيتر از دبيرى در شهر عكا استعفا داد و در مقام رئيس هيئت تحريريه روزنامه مرآة الشرق (آيينه شرق) چاپ بيت المقدس كه رويكردى ضداستعمارى و ضدصهيونيستى داشت، به مبارزه پرداخت. پس از سه ماه، انگليسيها وى را دستگير و به مدت يك سال به نابلس تبعيد كردند (سميح شبيب، ۲۰۱۳؛ «اكرم زعيتر»، ۲۰۱۶). او در نابلس به فعاليتهاى ملى گرايانه و ضداستعمارى خود و نيز مخالفت با مهاجرت يهوديان اروپا ادامه داد و رهبرى برخى از اعتراضات مردمى را برعهده گرفت. زعيتر همچنين براى روزنامه هاى يَرموك، الكَرمِل و الشورى مقاله مى نوشت. او با پايان يافتن دوره تبعيد، به بيت المقدس بازگشت تا رياست هيئت تحريريه روزنامه الحيات را در اين شهر برعهده گيرد. وى در اين روزنامه مقالات تندى منتشر كرد كه به قيام ۱۳۱۰ش/ ۱۹۳۱ برضد استعمار انگليس و صهيونيسم كمك كرد (محمد عمر حماده، ج ۱، ص ۳۰۹ـ ۳۱۰؛ سميح شبيب، ۲۰۱۳). در پى آن، زعيتر بار ديگر دستگير و زندانى شد. دادگاه روزنامه الحيات را توقيف و زعيتر را نيز به نابلس تبعيد كرد. در آنجا، وى در دانشكده النجاح به تدريس پرداخت و در تأسيس جمعيت رسيدگى به زندانيان عرب (جمعية العناية بالمعتقلين العرب) مشاركت كرد. اين جمعيت به امور زندانيان سياسى كه از ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۰ش/ ۱۹۲۶ـ۱۹۳۱ بازداشت شده بودند، رسيدگى مى كرد (اكرم زعيتر، ۲۰۰۶). زعيتر در تأسيس گروه اقدام ملى (العمل القومى) در سوريه نيز مشاركت داشت و در همايش تأسيس آن در لبنان نايب رئيس بود. او در اين زمان با روزنامه هاى الدفاع و الجامعة الاسلامية (دانشگاه اسلامى) همكارى مى كرد. با ادامه قيام مردم فلسطين، زعيتر همراه ديگر ملى گرايان فلسطينى حزب استقلال را در ۱۱ مرداد ۱۳۱۱/ ۲ اوت ۱۹۳۲ پايه گذارى كرد. اين حزب اعتراضات و اعتصابات مردمى را در مبارزه با استعمار انگليس و صهيونيسم سازماندهى مى كرد (سميح فرسون، ص ۱۷۳؛ بيان نويهض حوت، ص ۲۷۰ـ ۲۷۴؛ عباسى، ص ۱۰۹ـ۱۱۰). در پى تشديد اقدامات استعمارى انگليسيها، احزاب و گروههاى فلسطينى مردم را به تشديد مبارزه با استعمارگران و صهيونيستها فراخواندند. حزب استقلال و اعضاى آن، به ويژه زعيتر، در سازماندهى اين اعتراضات سهم عمده اى داشتند. اين اعتراضات به قيام بزرگ ۱۳۱۵ش/ ۱۹۳۶ منجر شد. در ۳۱ فروردين ۱۳۱۵/ ۱۹ آوريل ۱۹۳۶، در نابلس كميته ملى تشكيل و زعيتر به دبيركلى كميته برگزيده شد. اين كميته مردم را به اعتصاب عمومى فراخواند كه دامنه آن به شهرهاى ديگر نيز كشيده شد (شوفانى، ص ۴۵۷ـ۴۶۰؛ >مسئله اسرائيل/ فلسطين<[۱] ، ص ۱۷ـ۱۸؛ زعيتر، ۱۹۹۲، ص ۶۱ـ۶۹). در پى اين فعاليتها، انگليسيها زعيتر را دستگير و به زندان شهر صَرَفَند منتقل كردند. او پس از مدتى آزاد شد، اما انگليسيها وى را زير نظر گرفتند كه اين امر سبب شد زعيتر به دمشق برود و در كميته مركزى جهاد ملى فلسطين فعاليت كند. اين كميته با حاج امين الحسينى*، رهبر برجسته سياسى جنبش ملى فلسطين، ارتباط داشت (الثورة العربية الكبرى فى فلسطين، ص ۲۷؛ محمد عمر حماده، ج ۱، ص۳۱۰؛ زعيتر، ۱۹۹۲، ص۱۱۰ـ۱۱۱، ۱۲۹). زعيتر در ۱۶ شهريور ۱۳۱۶/ ۸ سپتامبر ۱۹۳۷ در مقام نماينده فلسطين در اجلاس بلودان در سوريه شركت كرد. هدف از اين اجلاس كه با حضور مصر، عراق، لبنان و اردن برگزار شد، بحث در مورد خطر گسترش صهيونيسم و تشكيل دولت يهودى بود و در نتيجه آن، كميته اى از شخصيتهاى اين كشورها براى پيگيرى اين قضيه تشكيل شد. زعيتر از آن پس به عنوان مسئول تبليغات جنبش ملى فلسطين در كشورهاى هم جوار فعاليت كرد. محدوديتهايى كه استعمارگران فرانسوى بر پناهندگان سياسى فلسطينى در سوريه اعمال مى كردند، موجب شد زعيتر به عراق برود و در آنجا در سِمَت ناظر در آموزش وپرورش به فعاليت بپردازد (زعيتر، ۱۹۹۲، ص ۳۱۵ـ۳۱۷، ۳۳۵، ۵۹۱ـ۵۹۴؛ قاسميه، ص ۸۱۶؛ اكرم زعيتر، ۲۰۰۶). او ضمن مراوده با ملى گرايان عراقى، در قيام رشيد عالى گيلانى*، نخست وزير عراق، برضد استعمارگران انگليسى در ۱۳۲۰ش/ ۱۹۴۱ شركت كرد. با شكست اين قيام، زعيتر و دوستانش عازم حلب شدند، اما او براثر فشار فرانسويها به تركيه رفت و سالهاى جنگ جهانى دوم (۱۹۳۹ـ۱۹۴۵) را در آنجا سپرى كرد. پس از استقلال سوريه در ۲۸ فروردين ۱۳۲۵/ ۱۷ آوريل ۱۹۴۶، زعيتر به سوريه بازگشت و با برقرارى مناسبات با شكرى القوّتلى*، رئيس جمهور اين كشور، به نمايندگى از سوريه در بسيارى از اجلاسها شركت كرد. وى مشاور هيئت سوريه در اتحاديه عرب و عضو كميته دائم فلسطين در اين اتحاديه شد (محمد عمر حماده، ج ۱، ص ۳۱۰ـ۳۱۱؛ زعيتر، ۱۳۸۳، مقدمه، ص ۳۷ـ۳۸). پس از تقسيم فلسطين در ۱۳۲۷ش/ ۱۹۴۸ و تشكيل حكومت صهيونيستى، زعيتر كه مانند ديگر فلسطينيها در كشورهاى عربى به سر مى برد، در ۱۳۳۰ش/ ۱۹۵۱ به فلسطين بازگشت و دبيركلى سه دوره هم انديشى اسلامى را از ۱۳۳۸ش/ ۱۹۵۹ تا ۱۳۴۱ش/ ۱۹۶۲ در بيت المقدس برعهده گرفت. آنگاه زعيتر به اردن رفت و از ۱۳۴۲ش/ ۱۹۶۳ سفير اردن در كشورهاى سوريه، ايران و افغانستان بود. او در ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۶ وزيرخارجه اردن و در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷ نماينده مجلس سناى اردن شد. او مدتى نيز وزير دربار اردن بود (محمد عمر حماده، ج ۱، ص ۳۱۱؛ سميح شبيب، ۲۰۱۳). زعيتر از ۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۱ تا ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵ سفير اردن در لبنان و يونان و در دوره هاى چهاردهم تا هفدهم نيز در مجلس سناى اردن نماينده بود. او همچنين عضو فرهنگستان زبان عربى اردن (مجمع اللغة العربية الاردنى)، فرهنگستان زبان عربى دمشق (مجمع اللغة العربية بدمشق)، مركز سلطنتى پژوهشهاى تمدن اسلامى (المجمع الملِكى لبحوث الحضارة الاسلامية) اردن بود و رياست كميته پادشاهى در امور بيت المقدس (اللجنة الملِكية لشؤون القدْس) در اردن را برعهده داشت (قاسميه، ص ۸۱۵؛ اكرم زعيتر، ۲۰۰۶). زعيتر در دهه ۱۳۶۰ش/ ۱۹۸۰ در لبنان ساكن شد و به تأليف مقاله و كتاب پرداخت. او در اين مدت افزون بر تأليف آثارى در زمينه مسائل فلسطين و جهان عرب، با روزنامه الشرق الاوسط لندن، مجله العربى كويت، روزنامه الدستور اردن و روزنامه القدس بيروت همكارى داشت. اكرم زعيتر در ۲۳ فروردين ۱۳۷۵/ ۱۱ آوريل ۱۹۹۶ در عمّان، پايتخت اردن، براثر سكته قلبى درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد («اكرم زعيتر»، ۲۰۱۶؛ سميح شبيب، ۲۰۱۳). مهم ترين آثار باقيمانده از وى عبارت اند از: تاريخنا (تاريخ ما)؛ التاريخ الحديث (تاريخ معاصر)؛ مهمة فى قارة (مأموريتى در يك قاره)؛ القضية الفلسطينية (قضيه فلسطين)؛ وثائق الحركة الوطنية الفلسطينية ۱۹۱۸ـ ۱۹۳۹ (اسناد جنبش ملى فلسطين ۱۹۱۸ـ۱۹۳۹) و الحركة الوطنية الفلسطينية ۱۹۳۵ـ ۱۹۳۹ (جنبش ملى فلسطين ۱۹۳۵ـ۱۹۳۹) (محمد عمر حماده، ج ۱، ص ۳۱۳؛ سميح شبيب، ۲۰۱۳). كتاب القضية الفلسطينية با عنوان سرگذشت فلسطين، يا، كارنامه سياه استعمار با ترجمه اكبر هاشمى رفسنجانى در ۱۳۴۱ش/ ۱۹۶۲ در قم منتشر شده است.

منابع : اكرم زعيتر،

Retrieved Jan. 12, 2016, from www.akramzuayter.org/cv. htm;

«اكرم زعيتر»، مركز الشرق العربى للدراسات الحضارية و الاستراتيجية، ۲۰۱۶.

Retrieved Jan. ۱۲, ۲۰۱۶, from www.asharqalarabi.org.uk/ center/rijal-ak.htm;

بيان نويهض حوت، القِيادات و المؤسسات السياسية فى فلسطين : ۱۹۱۷ـ ۱۹۴۸، بيروت ۱۹۸۱؛ الثورة العربية الكبرى فى فلسطين : ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۹، الرواية الاسرائيلية الرسمية، ترجمه عن العبرية: احمد خليفه، بيروت: مؤسسة الدراسات الفلسطينية، ۱۹۸۹؛ اكرم زعيتر، الحركة الوطنية الفلسطينية: ۱۹۳۵ـ ۱۹۳۹، بيروت ۱۹۹۲؛ همو، سرگذشت فلسطين، يا، كارنامه سياه استعمار، ترجمه اكبر هاشمى رفسنجانى، قم ?] ۱۳۸۳[؛ سميح شبيب، «اكرم زعيتر، معارض ... و ديبلوماسى و بحاثة»، مؤسسة فلسطين للثقافة، ۲۰۱۳.

Retrieved Jan. ۱۲, ۲۰۱۶, from www.thaqafa.org/site/ pages/ details.aspx?itemid = ۲۰۹۲;

سميح فرسون، فلسطين و الفلسطينيون، ترجمة عطا عبدالوهاب، بيروت ۲۰۰۳؛ الياس شوفانى، الموجز فى تاريخ فلسطين السياسى: منذ فجر التاريخ حتى سنة ۱۹۴۹، بيروت ۱۹۹۶؛ نظام عزت عباسى، السياسة الداخلية للحركة الوطنية الفلسطينية فى مواجهة الانتداب البريطانى و الحركة الصهيونية: ۱۹۱۸ـ ۱۹۴۵، اربد، اردن ۱۹۸۴؛ خيريه قاسميه، «اكرم زعيتر»، در الموسوعة الفلسطينية، قسم ۲، ج ۳، بيروت: هيئة الموسوعة الفلسطينية، ۱۹۹۰؛ محمد عمر حماده، موسوعة اعلام فلسطين، دمشق ۱۴۲۱/۲۰۰۰؛

The Israel/ Palestine question, ed. Ilan Pappe, London 1999.

/ سعيد باطنى /