زابُل(۲)، ولايتى در جنوب شرقى افغانستان، به مركزيت وُلُسوالى قَلات/ كَلات. ولايت زابل از شمال به ولايت ارزگان[۱] ، از مشرق به ولايتهاى غَزنى و پَكتيكا و از مغرب به ولايت قندهار محدود است و از جنوب ۱۶۴ كيلومتر مرز مشترك با پاكستان دارد ( ← >اطلس جامع جهان تايمز<[۲] ، نقشه ۳۲؛ >«اطلاعات كليدى درباره ولايت زابل»<[۳] ، ص ۱). اين ولايت با مساحت حدود ۴۷۲،۱۷ كيلومترمربع، در منطقه اى واقع شده است كه بيشتر سطح آن را زمينهاى كوهستانى و نيمه كوهستانى تشكيل داده اند و ۶۸ر۲% از مجموع مساحت افغانستان را دربر گرفته است. زابل از نظر مساحت سيزدهمين ولايت افغانستان است. اين ولايت از يازده ولسوالى به نامهاى اَتْغَر، اَرغَنْداب، تَرَنك و جَلْدَك، داى چوپان، شاه جوى، شِمِلزائى/ شامُلزائى، شينكَى، كاكَر، ميزان، نوبهار و قلات/ كلات، تشكيل شده است (>«ولايت زابل»<[۴] ، ص ۱؛ >راهبرد توسعه ملى افغانستان<[۵] ، ص ۱۵). براساس سرشمارى ۱۳۹۱ش، ولايت زابل با ۳۰۰، ۲۸۹ تن، ۱ر۱% از كل جمعيت افغانستان را دربر مى گرفته و چهارمين ولايت كم جمعيت اين كشور بوده است (>«ولايت زابل»<، همانجا؛ اداره مركزى احصائيه جمهورى اسلامى افغانستان، ۲۰۱۵). زابل كه بخشى از منطقه تاريخى زابلستان* بوده، ولايتى تازه تأسيس است. تا ۱۳۴۳ش و در دوره محمدظاهرشاه (۱۳۱۲ـ۱۳۵۲ش)، آخرين پادشاه افغانستان، ولايتى به نام زابل در افغانستان وجود نداشت و مناطقى كه امروزه به نام ولايت زابل شناخته مى شوند، بخشى از ولايت قندهار* بودند. در ۱۳۴۳ش، بنابر انگيزه هاى سياسى و بدون درنظرگرفتن زمينه ها و ويژگيهاى لازم، مانند جمعيت و امكانات شهرى، ولايت زابل تأسيس شد (ضعيف[۶] ، ص ۲۴۷، يادداشت ۵؛ دولت آبادى، ص ۶۱ـ۶۲). ولايت زابل در منطقه اى خشك و كم آب واقع است، ازاين رو، از نظر منابع طبيعى و آبى بسيار فقير است. دو رود دائمى به نامهاى ارغنداب و ترنك، آب لازم بخشهايى از ولايت را در ولسواليهاى داى چوپان و قلات تأمين مى كنند. كاريزهاى سنّتى و نيز چند رود فصلى كه بيشتر در بهار و زمستان جريان دارند نيز، بخشى از آب ولايت زابل را تأمين مى كنند (كلمنتس[۷] ، ص ۲۷۹؛ يمين، ص ۱۵۵، ۱۵۷؛ >«پروفايل ولايتى براى ولايت زابل»<[۸] ، ص ۱). بيشتر اهالى زابل كشاورز و دامپرورند ( ← راهبرد توسعه ملى افغانستان، ص۲۰ـ۲۱). حدود ۶۰% از زمينهاى كشاورزى در اين ولايت آبى و بقيه ديم است. ۷۰% تا ۸۰% محصولات كشاورزى زابل گندم، جو و ذرت و ۲۰% تا ۳۰% بادام و انگور است. خشخاش از مهم ترين محصولات كشاورزى زابل است و حدود ۷۰۳،۹ هكتار از زمينهاى آن زير كشت خشخاش قرار دارد. ولايتهاى قندهار، غزنى و كابل مهم ترين بازارهاى داخلى براى فروش محصولات كشاورزى زابل، و پاكستان مهم ترين بازار خارجى محصولات آن است ( ← >«پروفايل ولايتى براى ولايت زابل»<، ص ۲ـ۳؛ كلمنتس، همانجا). بيكارى به ويژه در ميان جوانان زابل موجب مهاجرت بسيارى از آنها به ولايتهاى ديگر افغانستان و همچنين به پاكستان شده است (>«پروفايل ولايتى براى ولايت زابل»<، ص ۲). با توجه به ساختار توسعه نيافته ولايت زابل و به رغم تلاشهاى نهادها و سازمانهاى داخلى و بين المللى در اين ولايت، براى بهبود اوضاع اقتصادى، فرهنگى و بهداشتى، همچنان امكانات رفاهى، بهداشتى و آموزشى بسيار ناچيز است (>«ولايت زابل»<، ص ۱۶ـ۱۹، ۳۵ـ۳۶؛ راهبرد توسعه ملى افغانستان، ص ۲۱ـ۲۲). ولايت زابل در دوره حكومت طالبان* بر افغانستان، در تصرف آنان بود. در ۱۳۸۰ش/ ۲۰۰۱، با حمله نيروهاى امريكايى و متحدانشان به افغانستان، اين ولايت از تصرف طالبان خارج شد، اما از ۱۳۸۵ش و پس از شروع دوباره فعاليتهاى نيروهاى نظامى طالبان، زابل از مراكز اصلى فعاليتهاى آنان به شمار مى رود ( ← زابلوال[۹] ، ص ۱۷۹ـ۱۸۵؛ راهبرد توسعه ملى افغانستان، ص ۲۴). ساكنان زابل بيشتر از اقوام پَشتون*، هَزارَه* و غَلزايى* هستند. زبان رايج در اين ولايت در درجه نخست، پشتو و پس از آن، فارسى درى است (كلمنتس، همانجا؛ >«ولايت زابل»<، ص ۱۲؛ راهبرد توسعه افغانستان، ص ۱۵ـ۱۶).
منابع : اداره مركزى احصائيه جمهورى اسلامى افغانستان.
Retrieved May ۲۳, ۲۰۱۵, from http://cso.gov.af/fa/page/ demography- and-socile- statistics/demograph-statistics/ ۳۸۹۷۱۱۱;
بصيراحمد دولت آبادى، شناسنامه افغانستان، قم ۱۳۷۱ش؛ محمدحسين يمين، افغانستان تاريخى: فلسفه نامگذارى شهرها، شهركها، كوهها و درياها (جاى واژه شناسى افغانستان)، ]پيشاور[ ۱۳۸۰ش؛
Afghanistan National Development Strategy (ANDS), Zabul province districts provincial development plan, Ronna, ۲۰۰۷. Retrieved May ۲۰, ۲۰۱۵, from https:// ronna. apan.org/PDP/Public Documents/Zabul %۲۰ PDP. pdf; Frank Clements, Conflict in A fghanistan: a historical encyclopedia, Santa Barbara, Calif.۲۰۰۳; "Key informantion regarding Zabul province", CFC Cimicweb, ۲۰۱۱. Retrieved Jan ۱۸, ۲۰۱۵, from www.scribd.com/ doc/ ۸۶۴۶۷۴۴۱/ Key-Information- Regarding-Zabul- Province; "Province of Zabul: a socio-economic and demographic profile", Afghan Agriculture, ۲۰۱۳. Retrieved Jan.۱۸, ۲۰۱۵, from afghanag. ucdavis.edu/ country-info/ Province- agriculture-profiles/ unfrreports/ All-Zabul.pdf; "Provincial profile for Zabul province", United Nations Development Programme in Afghanistan, ۲۰۱۴. Retrieved May ۲۰, ۲۰۱۵, from www.undp.org.af/ Publications/ RRERS/ Zabul Provincial Profile.pdf; The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, ۲۰۱۱; Abdul Awwal Zabulwal, "Taliban in Zabul: a witness’account", in Decoding the new Taliban: insights from the A fghan field, ed. Antonio Giustozzi, London: Hurst Publishers, ۲۰۰۹; Abdul Salam Zaeef, My life with the Taliban, translated from the Pashto and introduced by Alex Strick van Linschoten and Felix Kuehn, London ۲۰۱۳.
/ سعيد شيرازى /
1. Urozgan 2. The Times comprehensive atlas of the world 3. "Key information regarding Zabul province" 4. "Province of Zabul" 5. Afghanistan National Development Strategy (ANDS) 6. Zaeef 7. Clements 8. "Provincial profile for Zabul province"9. Zabulwal