بیهقی، ابوالحسن محمد بن شُعَیب نیشابوری ، فقیه و مدرس شافعی در سدة سوم و چهارم. از تاریخ تولد و نحوة تحصیلش اطلاع چندانی در دست نیست، جز آنکه در خراسان از ملازمان و شاگردان ابوبکربن خزیمه (متوفی 312) بوده و در آنجا از مشایخی چون محمدبن ابراهیم بوشنجی (متوفی 290)، ابوبکر جارودی، و داوودبن حسین حدیث شنیده است (سبکی، ج 3، ص 173؛ سمعانی، ج 1، ص 439؛ ذهبی، حوادث و وفیات 321ـ330، ص 161). وی برای ادامة تحصیل به بغداد رفت و از علمایی چون محمدبن جریرطبری و ابوالحسن احمدبن حسن صوفی حدیث شنید، همچنین مدتی طولانی در آنجا ملازم و مصاحب ابوالعباس ابن‌سُرَیج، فقیه معروف شافعی (متوفی 306)، بود و از وی بهرة علمی بسیار برد (سبکی؛ سمعانی؛ ذهبی، همانجاها؛ اسنوی، ج 1، ص 106). پس از تکمیل تحصیلات، به نیشابور بازگشت و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. از شاگردان او ابوالولید حسّان‌بن محمد قرشی نیشابوری (متوفی 349)، مؤسس نخستین مدرسة شافعی در نیشابور، و ابوسهل صعلوکی (متوفی 369)، فقیه نامور شافعی در عصر خود، نام برده شده‌اند (اسنوی؛ سبکی، همانجاها). بیهقی از فقیهان پرهیزکار و محتاط بود و در فصاحت و بلاغت شهرت داشت (سمعانی؛ سبکی، همانجاها). سبکی و سمعانی (همانجاها)، به نقل از ابوسهل صُعلوکی، نحوة امتناع بیهقی را از پذیرش منصب قضای ری یا شاش، که ابوالفضل بلعمی وزیر به او پیشنهاد کرده بود، روایت کرده‌اند. بیهقی در 324 درگذشت (اسنوی، ج 1، ص 107؛ سبکی، همانجا).منابع: عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت 1407/ 1987؛ محمدبن‌احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات 321ـ330 ه ، بیروت 1415/1994؛ عبدالوهاب‌بن‌علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976؛ عبدالکریم‌بن‌محمد سمعانی، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت 1408/1988.
