بنیاد فرهنگ ایران ، نهادی تحقیقاتی و انتشاراتی که در 25 مهر 1343 تأسیس شد. بودجة آن در آغاز یک میلیون تومان بود و در 1357 ش به ده میلیون تومان رسید. بنابر اساسنامة 25 مادهای آن، بنیاد دارای هیئت مؤسسان (مرکب از پنج تن)، هیئت امنای تشریفاتی (شانزده تن) و دبیرکل (و مدیرعامل) بود. از جهت تشریفاتی، هیئت مؤسسان دبیرکل را نامزد میکرد و رئیس افتخاری بنیاد (فرح پهلوی) او را به این سمت منصوب میداشت (مادة 16 اساسنامه). دکتر پرویز ناتل خانلری * در آبان 1343 بدین سمت منصوب شد و تا 1357 ش همچنان در این مقام باقی ماند.در اساسنامة بنیاد (مادة 1) هدف از تشکیل آن چنین ذکر شده است: «خدمت به فرهنگ و سعی در حفظ و ترویج میراث معنوی ایران و کوشش در راه تهذیب و تکمیل و ترویج زبان فارسی و شناسانیدن فرهنگ ایران به ملتهای دیگر». برای رسیدن به این هدف، چهار شعبة اصلی در بنیاد تشکیل یافت که هر شعبه زیر نظر یک یا دو دانشمند با تعدادی پژوهنده، اداره میشد. این شعبهها عبارت بودند از: 1) شعبة نشر فرهنگهای فارسی؛ 2) شعبة تحقیقات دستوری؛ 3) شعبة فرهنگهای علمی و فنی؛ 4) شعبة تحقیقات در زبان پهلوی. مهمترین برنامة شعبة نخست، تدوین یک فرهنگ تاریخی برای زبان فارسی بود. بدین منظور پیش از همه، تدوین چنین فرهنگی برای قدیمترین دورة فارسی (سدة چهارم هجری) در نظر گرفته شد. همة متون این دوره به شیوهای علمی مطالعه شد و لغات آنها استخراج گردید. حاصل این کار فرهنگ تاریخی زبان فارسی (ج 1، آـ ب، 1357 ش) بود. شعبة دوم بنیاد، کتاب تاریخ زبان فارسی (تألیف پرویز ناتل خانلری، چهار ج در 5 بخش، 1348ـ1357 ش) را منتشر ساخت. شعبة سوم بنیاد، به منظور بر آوردن نیاز پژوهشگران در تألیف یا ترجمة کتابهای علمی، فرهنگهایی دربارة اصطلاحات نفت، پزشکی، حسابداری، حقوق و منطق منتشر کرد و حاصل تحقیقات شعبة چهارم چندین واژهنامة پهلوی بود. همچنین بُنْدَهِشْن ایرانی ( TD1 ) و مجموعة DH مشتمل بر بُنْدَهِشْن ، زند وَهْمَن یَسْن و بخشهایی از دینکرد در 1349 ش منتشر شد.انتشارات بنیاد در حدود سیصد عنوان کتاب اعم از تألیفات پژوهندگان بنیاد یا دانشمندان دیگر را در برمیگیرد. این آثار از جمله در این زمینههاست: چاپ عکسی نسخههای خطی مهم فارسی؛ علم در ایران؛ منابع تاریخ و جغرافیای ایران؛ فلسفه و تصوف؛ متون و واژهنامههای پهلوی؛ فرهنگهای زبان؛ فرهنگهای علمی و فنی؛ فرهنگ عامه؛ هنرهای ایرانی؛ دستور زبان فارسی و کتابشناسی (برای آگاهی از نام آثار رجوع کنید به فهرست انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ).بنیاد مجلهای به نام نشریة بنیاد فرهنگ ایران را نیز با مقالاتی به فارسی و انگلیسی و فرانسوی و آلمانی در زمینة پژوهشهای ایرانی زیرنظر احمد تفضلی در دو شماره منتشر کرد (1347 ش و 1352 ش).یکی دیگر از اقدامات بنیاد فرهنگ، اهدای کتابهای فارسی به مؤسسات فرهنگی و ایرانشناسان خارجی یا اهدای کمک مالی به این مؤسسات و اشخاص برای نشر آثارشان بود. در 1352 ش به تعدادی از دانشجویان کشورهای همسایه و علاقهمند به زبان فارسی مانند هندوستان، پاکستان، ترکیه و مصر، برای گذراندن دورههای زبان فارسی در ایران، بورس تحصیلی اعطا گردید. علاوه بر آن، سمینارهایی دربارة زبان و ادبیات فارسی در شبه قارة هند برگزار شد.برای تربیت پژوهندگانی در زمینههای گوناگون مطالعات ایرانی، بنیاد در 1351 ش مؤسسهای به نام پژوهشکدة فرهنگ ایران تأسیس کرد که دارای چهار رشته بود: ادبیات فارسی، زبانهای باستانی ایران، زبانشناسی عمومی و تاریخ.پس از انقلاب اسلامی، بنیاد فرهنگ ایران و یازده مؤسسة فرهنگی و علمی دیگر با هم ادغام شد و از مجموع آنها مؤسسهای به نام «مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی» («پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی * » کنونی) تشکیل گردید. در این زمان پژوهشکدة فرهنگ ایران نیز منحل شد و دانشجویان آن به دانشکدهها و مؤسسات مشابه منتقل شدند.منابع: بنیاد فرهنگ ایران، اساسنامة بنیاد فرهنگ ایران ، تهران 1343 ش؛ همو، فهرست انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ، تهران 1359 ش؛ مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، فهرست عمومی ، تهران 1365 ش.