دنگیزبیگ روملو

دِنگیزبیگ روملو، از فرماندهان نظامی شاه‌عباس اول صفوی* و سفیر او در دربار اسپانیا. از زندگی دنگیزبیگ تا پیش از مأموریتش به اسپانیا اطلاعی دردست نیست. او در دورۀ شاه عباس قورچی و یوزباشی (فرمانده صد نفر) و حاکم کمره* بود (فلسفی، ج‌4، ص‌1497). منابع دورۀ صفوی دربارة سفارت دنگیزبیگ به اسپانیا آگاهی چندانی نمی‌دهند، شاید به این سبب که او بعدها مغضوب شاه شد (← ادامة مقاله). پیش از سفر دنگیزبیگ به اروپا در ربیع‌الاول 1017، آنتونیو دو گووا، مبلّغ پرتغالی فرقه آوگوستینوس، برای دومین‌بار از طرف دولت اسپانیا به ایران آمد تا هیئت دائم آگوستینیها را در اصفهان ایجاد کند. او همچنین از فیلیپ سوم نامه‌ای به‌همراه داشت مبنی بر خشنودی وی از پیروزی شاه‌عباس بر عثمانی و ناخشنودی‌اش از سلب امارت حاکم هرمز بر بحرین. شاه‌عباس مدت زیادی دو گووا را در ایران نگه نداشت و پیش از 1018، دنگیزبیگ را به‌همراه او به اسپانیا فرستاد. بازرگانی ارمنی به‌نام خواجه‌صفر نیز با پنجاه بار ابریشم با دنگیزبیگ اعزام شد تا مناسبات تجاری از راههای دریایی بین ایران و اسپانیا برقرار شود. شاه‌عباس در نامه‌اش به فیلیپ سوم، دنگیزبیگ را معتَمد درگاه خواند و او را از بزرگان دربار و سران سپاه معرفی کرد. دنگیزبیگ مأموریت داشت تا بعضی مطالبی را که در نامه قید نشده بود و همچنین فتوحات شاه‌عباس را به اطلاع پادشاه اسپانیا برساند (اسکندرمنشی، ج2، ص862؛ شاه‌عباس: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی، ج3، ص265ـ266؛ فلسفی، ج3، ص1140ـ1141، 1151، ج4، ص1498، 1666ـ1667). دنگیزبیگ از ابتدای سفر اشتباهاتی کرد که نارضایی شاه‌عباس را به دنبال داشت. او به خواهش نایب‌السلطنه پرتغال در گوآ، که مرکز تجاری پرتغال در ساحل غربی هندوستان بود، لاک و مهر نامه شاه‌عباس به پادشاه اسپانیا را برداشت و نایب‌السلطنه پرتغال را از مضمون نامه مطّلع کرد. از دیگر اشتباهاتش این بود که نامۀ شاه‌عباس برای پاپ را به تاجری فروخت تا او، به نام دنگیزبیگ، نامه را به پاپ تحویل دهد (اسکندرمنشی، ج‌2، ص‌863). در )گاهنامۀ کرملیها در ایران( (ج‌1، ص‌202) آمده که دنگیزبیگ این نامه را به کنت دوکاسترو، سفیر اسپانیا در واتیکان، داده‌است.پس از آن، دنگیزبیگ، با پیروی از گفتۀ آنتونیو دو گووا، مبنی بر اینکه فروش ابریشم در اسپانیا از طرف نمایندگان پادشاه ایران کار شایسته‌ای نیست، ابریشمها را از خواجه‌صفر گرفت و به فیلیپ سوم اهدا کرد. خواجه‌صفر در اعتراض به این کار، به ایران بازگشت و شاه‌عباس را از موضوع آگاه کرد. فیلیپ نیز از این هدیه خشنود نشد و بابت آن هدیه‌ای به دنگیزبیگ نداد (فلسفی، ج‌3، ص‌1152). بنابر )گاهنامۀ کرملیها در ایران( (ج‌1، ص‌201)، تعداد محموله 120 تخته بود که دنگیزبیگ بیش از نیمی از آنها را فروخت و باقی‌مانده را، که وضع خوبی نداشتند، به فیلیپ تقدیم کرد. خطای دیگر دنگیزبیگ این بود که در دوران اقامتش در اسپانیا به‌علت مرگ ملکۀ این کشور، جامۀ سیاه به تن کرد که این امر نیز موجب نارضایی شاه‌عباس شد. ظاهراً، مهم‌ترین اشتباه دنگیزبیگ بدرفتاری او با ملازمان سفرش بود، به‌طوری که برخی از آنان به مسیحیت گرویدند و در اسپانیا ماندند (اسکندرمنشی، همانجا). دنگیزبیگ مدتی بعد، به‌همراه آنتونیو دو گووا، به ایران بازگشت. ظاهراً میان این دو مناسبات دوستانه‌ای برقرار بود، زیرا به درخواست دنگیزبیگ از فیلیپ و پاپ قرار شد تا دو گووا به اسقفی کلیسای جلفای اصفهان منصوب شود ()گاهنامۀ کرملیها در ایران(، همانجا). هنگامی که شاه‌عباس در 1022 از مازندران به اصفهان بازگشت، دنگیزبیگ و آنتونیو دو گووا را در میدان نقش‌جهان پذیرفت و همانجا دستور قتل دنگیزبیگ را صادر کرد و حکم قتل در مقابل آنتونیو دو گووا اجرا شد. آنتونیو دو گووا نیز از بیم مجازات به هرمز گریخت. پس از کشته‌شدن دنگیزبیگ، شاه‌عباس اموال و خانوادۀ او را به میکل آنجلوکُرای، سفیر ونیز در ایران، بخشید.چنین بخششی از شخصی مسلمان به یک خارجی مسیحی باعث تعجب همه شد (اسکندرمنشی، ج‌2، ص‌862ـ863؛ )گاهنامۀ کرملیها در ایران(، ج‌1، ص‌202ـ203).منابع: اسکندرمنشی؛ شاه‌عباس: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران‌: زرین، 1366ش؛ نصراللّه فلسفی، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران 1364ش؛A Chronicle of the Carmelites in Persia and the Papal mission of the XVIIth and XVIIIth centuries, London: Eyre and Spottiswoode, 1939.