دَندانقان، بقایای شهری در شمال‌شرقی سرخس در جادۀ منتهی به مرو در کشور ترکمنستان. دندانقان شهرک یا شهری بیابانی از توابع ناحیه مروشاهجان بوده‌است (ابن‌خرداذبه، ص24؛ مقدسی، ص299؛ ابوریحان بیرونی، ج2، ص571). با اینکه رود مُرغاب از نزدیک دندانقان می‌گذشت و حتی در موازات آن به نام رود دندانقان شناخته می‌شد، آب شهر دندانقان از چاه تأمین می‌شد (طبری، ج7، ص103؛ بیهقی، ص834، 850؛ راوندی، ص100). در این شهر پنبه بسیار به عمل می‌آمد و همراه با حریر مرغوب آنجا به نواحی دیگر صادر می‌شد (مُهَلّبی، ص153؛ ابوالفداء، ص459).نام این شهر کهن در جنگهای ابومسلم با بنی‌امیه ذکر شده‌است (طبری، ج7، ص354). بنابر گزارش ابن‌حوقل (ص437)، در قرن چهارم، دندانقان شهری آباد، دارای مسجدجامع، چند حمام و بازار و کاروانسرا بود. معلوم نیست در جنگ دندانقان که در حوالی این شهر میان سپاهیان مسعود غزنوی و سلجوقیان درگرفت (← ادامة مقاله: جنگ دندانقان)، به این شهر آسیبی رسید یا نه. ادریسی که کتابش را در 548 تألیف کرده، دندانقان را شهری نیکو و دارای دژ و بارو و بازارها و کاروانسراها و مسجدجامع شمرده‌است (ج1، ص477)، اما این شهر به علت نبرد سال 533 میان سنجر و غُزان تخریب شد و عدۀ زیادی از اهالی آن به‌قتل رسیدند و گروهی نیز ناچار به مهاجرت شدند (سمعانی، 1395، ج2، ص442). در اوایل سدۀ هفتم، یاقوت حموی (ذیل مادّه) تصریح کرده که از شهر دندانقان جز رباط و مناره‌ای باقی نمانده‌است. او اوضاع طبیعی این ناحیه، طوفان شن و پیشروی ماسه‌ها را نیز در متروک‌شدن این شهر مؤثر دانسته‌است.امروزه، بخشی از خرابه‌های دندانقان با نام داش‌رباط، به صورت محوطه‌ای وسیع پوشیده از آجر و نیز چند چاه خشک‌شده در حاشیه چپ جاده سرخس ـ تجن ـ مرو مشهود است (سیدی، ص101، 104؛ وزنه، ص35).فقها، علما و محدّثانی ازجمله ابوالقاسم احمدبن اسحاق موسی دندانقانی و ابومحمد حسن‌بن روح خطیبی دندانقانی به آنجا منسوب‌اند (← سمعانی، 1395، ج2، ص29، 442؛ همو، 1408، ج2، ص497؛ سُبکی، ج7، ص265).منابع: ابن‌حوقل؛ ابن‌خرداذبه؛ اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس 1840؛ ابوریحان بیرونی، کتاب‌القانون المسعودی، حیدرآباد، دکن 1373ـ1375/ 1954ـ 1956؛ محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهة‌المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت 1409/1989؛ بیهقی؛ محمدبن علی راوندی، کتاب راحة‌الصدور و آیة‌السرور در تاریخ آل‌سلجوق، چاپ محمد اقبال، تهران 1333ش؛ عبدالوهاب‌بن علی سُبکی، طبقات‌الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، ]قاهره [1964ـ] 1967[؛ عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت 1408/1998؛ همو، التحبیر فی‌المعجم الکبیر، چاپ منیره ناجی سالم، بغداد 1395/1975؛ مهدی سیدی، جغرافیای تاریخی مرو، تهران 1386ش؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ مقدسی؛ حسن‌بن احمد مُهَلّبی، الکتاب العزیزی، او، المسالک و الممالک، چاپ تیسیر خلف، دمشق 2006؛ یحیی وزنه، مدینة مرو و السلاجقة حتی عصر سنجر، قاهره 1428/2007؛ یاقوت حموی.
