دندان احمدبن حسین بن سعید اهوازی

دندان، احمدبن حسین‌بن سعید اهوازی، از راویان امامی قرن سوم. کنیه‌اش ابوجعفر و لقبش دندان، به فتح دال (← علامه حلّی، 1411، ص‌96؛ مامقانی، ج‌6، ص‌29) یا به کسر آن (ابن‌داوود حلّی، ص‌228) است (← ابن‌غضائری، ص‌40ـ41؛ نجاشی، ص‌77؛ طوسی، 1417، ص‌65)، البته، بعضی دندان را لقب جدّش سعیدبن حمّاد دانسته‌اند (← کشّی، ص‌508، 552؛ نیز ← خویی، ج‌24، ص‌108). نسب احمدبن حسین به مهران از موالی امام سجاد علیه‌السلام می‌رسد (کشّی، ص‌551؛ نجاشی؛ طوسی، همانجاها؛ نیز ← حسین‌بن سعید اهوازی*).احمدبن حسین نزد پدر تلمذ کرد و افزون بر وی، از همه مشایخ پدرش، جز حمّادبن عیسی (نجاشی؛ طوسی، همانجاها؛ قس طوسی، 1390، ج‌1، ص‌354، که یک روایت وی از حمّادبن عیسی را نقل کرده که احتمالاً خطا در سند است) و دیگرانی چون علی‌بن فضّال، علی‌بن اسباط، محمدبن جمهور و فُضالة‌بن ایوب روایت کرده‌است (برای نمونه ← صفّار قمی، ص‌123؛ ابن‌بابویه (علی‌بن حسین)، ص‌131؛ طوسی، 1363ش، ج‌1، ص‌222، 233، ج‌3، ص‌42؛ همو، 1390، ج‌1، ص‌187). محمدبن حسن صفّار (← نجاشی، ص‌78؛ طوسی، 1417، همانجا)، سعدبن عبداللّه اشعری (ابن‌بابویه، همانجا؛ ابن‌قولویه، ص‌462) و محمدبن احمدبن یحیی اشعری (نجاشی، ص‌348؛ طوسی، 1415، ص‌412) از راویان وی بودند.وثاقت احمدبن حسین دندان روشن نیست. به‌تصریح نجاشی (ص‌77) و طوسی (1417، همانجا) مشایخ قم او را تضعیف کرده و در شمار غُلات دانسته‌اند، اما به‌نظر مامقانی (ج‌6، ص‌32) این اتهام چندان درخور توجه نیست زیرا قمیان نفی سهو از نبی را هم غلو دانسته‌اند. یکی از کسانی که محمدبن حسن‌بن ولید قمی (شیخِ ابن‌بابویه) روایاتش در کتاب نوادر محمدبن احمدبن یحیی را استثنا کرده و نپذیرفته (اصطلاحاً مستثنیات ابن‌ولید) دندان است؛ و ابن‌بابویه و ابوالعباس احمدبن علی‌بن نوح سیرافی نیز از او پیروی کرده‌اند (← نجاشی، ص‌348؛ طوسی، 1417، ص‌222؛ همو، 1415، ص‌415؛ قس طوسی، 1390، ج‌1، ص420ـ421، ج‌2، ص‌52، 297، ج‌3، ص‌213، و جاهای دیگر، که روایاتی از این طریق نقل کرده‌است). طوسی نیز در رجال (ص‌412) در فصل راویانی که از ائمه روایت نکرده‌اند، از او نام برده و تضعیف ابن‌بابویه در مورد وی را ذکر کرده‌است. به همین سبب، ابن‌داوود حلّی (همانجا) هم دندان را ضعیف دانسته و علامه حلّی (1417، ص320) در روایاتش توقف کرده‌است. بااین‌همه، ابن‌غضائری که در جرح و تعدیل راویان سخت‌گیر است، احادیث وی را سالم شمرده‌است (← ص‌41؛ نیز ← شوشتری، ج‌1، ص‌437)، اما به نظر خویی (ج‌2، ص‌103) مراد از این قول، سلامت روایات او از غلو است، و نه توثیق او. از رجالیان اهل سنّت نیز تنها ابن‌حجر عسقلانی (ج‌1، ص‌157) از احمدبن حسین دندان نام برده و وی را از بزرگان شیعه و دارای تألیفات فراوان شمرده‌است.چون در روایات منقول از احمدبن حسین لقب دندان ذکر نشده‌است، روایات او را از طریق راویانش می‌توان بازشناخت (← طُرَیحی، ص‌97؛ کاظمی، ص‌171؛ مامقانی، ج‌6، ص‌33). در منابع روایی موجود، به‌جز آنچه صفّار قمی از دندان نقل کرده (ادامة مقاله)، از وی روایاتی متعدد در ابواب مختلف فقهی و نیز ابواب مربوط به آداب و فضائل به جا مانده‌است (برای نمونه ← کلینی، ج‌3، ص‌245، 307، ج‌4، ص‌361، ج‌5، ص‌111، ج‌6، ص‌108، 122؛ ابن‌بابویه (محمدبن علی)، 1417، ص‌108، 308، 382؛ همو، 1368ش، ص100، 196، 258، 277؛ طوسی، 1390، ج‌1، ص‌187، ج‌2، ص‌54، 264، 309، ج‌3، ص‌4، 42، 292). ابن‌بابویه نیز در کتاب الخصال (برای نمونه ← ج‌1، ص‌87، 230ـ231، ج‌2، ص‌364ـ365، 383، 414ـ415، 599، 602) به نقل از پدرش روایاتی از دندان به نقل از سعدبن عبداللّه اشعری آورده‌است.به‌ گفتۀ نجاشی (ص‌78) و طوسی (1417، همانجا) دندان سه کتاب به نامهای الاحتجاج ‌و المثالب در زمینۀ مسائل اعتقادی، و الانبیاء در سیره پیامبران داشته که محمدبن حسن صفّار قمی آنها را روایت کرده‌است. صفّار قمی در بصائر الدرجات (برای نمونه ← ص‌123ـ124، 139، 195، 218، 286ـ287، 308، و جاهای دیگر) روایتهای بسیاری از او در مناقب و فضائل ائمه علیهم‌السلام نقل کرده که با توجه به مضمون این روایات احتمالاً از کتاب الاحتجاج ‌وی اخذ شده‌است. ابن‌شهرآشوب (ص‌12) المختصر فی الدعوات در زمینۀ ادعیه را نیز به وی نسبت داده‌است.ابن‌ندیم (ج‌1، قسم 2، ص670ـ671؛ نیز ← ابن‌اثیر، ج‌8، ص‌29 در حوادث 296) از فردی به نام محمدبن حسین ملقب به دندان نام برده‌است که در نواحی کرج ‌(یا کرخ که ظاهراً تصحیف کرج‌است؛ ← یاقوت حموی، ج‌4، ص‌250ـ251) و اصفهان می‌زیست، ولایت این مناطق را عهده‌دار بوده و از حامیان عبداللّه‌بن میمون قدّاح* بود. گرچه به‌سبب یکی بودن لقب، دوران و محل زندگی و گرایشهای افراطی و غالیانه محمدبن حسین و احمدبن حسین دندان، احتمال داده‌ شده‌است هر دو تن یکی باشند (← صائب عبدالحمید، ص‌245)، اما احتمال معاصرت دندان با قدّاح بسیار بعید است (برای تفصیل بیشتر در این باره ← قداح*، عبداللّه‌بن میمون).سال وفات احمدبن حسین معلوم نیست. او در قم درگذشته و همانجا مدفون است (طوسی، 1417، همانجا).منابع‌: ابن‌اثیر؛ ابن‌بابویه (علی‌بن حسین)، الامامة و التبصرة من الحیرة، قم 1363ش؛ ابن‌بابویه (محمدبن علی)، الامالی، قم 1417؛ همو، ثواب الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم 1368ش؛ همو، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1362ش؛ ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، حیدرآباد، دکن 1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/1971؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف 1392/ 1972، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌شهرآشوب، معالم‌العلماء، نجف 1380/ 1961؛ ابن‌غضائری، الرجال لابن‌الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم 1422؛ ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1417؛ ابن‌ندیم؛ ابوالقاسم خویی، معجم رجال‌الحدیث و تفصیل طبقات‌الرواة، قم 1413/1992؛ شوشتری؛ صائب عبدالحمید، «معجم مورخی الشیعة حتی نهایة‌القرن السابع الهجری»، تراثنا، سال 14، ش 3 و 4 (رجب ـ ذیحجه 1419)؛ محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران 1362ش؛ فخرالدین‌بن محمد طُرَیحی، جامع‌المقال فیما یتعلق باحوال‌الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران ?] 1374[؛ محمدبن حسن طوسی، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف 1375ـ1376/ 1956ـ1957، چاپ افست تهران 1363ش؛ همو، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1390؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، الفهرست، چاپ جواد قیومی‌اصفهانی‌اصفهانی، ]قم[ 1417؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، چاپ محمد حسون، قم 1411؛ همو، خلاصة الاقوال فی معرفة‌الرجال، چاپ جواد قیومی، قم 1417؛ محمدامین‌بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة‌المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم 1405؛ محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة‌الرجال، ]تلخیص[ محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348ش؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ نجاشی.