دَنانیر، بانوی خواننده و نوازنده وابسته به برمکیان* در سدۀ دوم. نام وی از نظر لغوی به معنی سکه‌های طلاست (← دهخدا، ذیل «دینار»). دنانیر کنیز یکی از اهالی مدینه بود و نزد او موسیقی و آثار پیشینیان را آموخت و از بهترین راویان موسیقی شد. یحیی‌بن خالد برمکی، وزیر هارون‌الرشید، او را خرید و به دستگاه خود برد (← طبری، ج8، ص297). دنانیر توانایی خود را در موسیقی در خانۀ یحیی به‌کمال رساند، چنان‌که ابراهیم موصلی* از صدای او به شگفت آمد و هارون‌الرشید گردنبندی به قیمت سی‌هزار دینار به وی بخشید و برای شنیدن صدای او، بارها به خانۀ یحیی می‌رفت تا جایی که زبیده، همسر هارون، از این موضوع شکایت داشت. یحیی برمکی نیز او را بسیار گرامی می‌داشت و روایت شده چون دنانیر به بیماری جوع مبتلا بود و نمی‌توانست روزه بگیرد، یحیی در ماه رمضان هر روز برای او هزار دینار کفاره می‌داد. خود دنانیر نیز کنیزانی داشته‌است. وابستگی دنانیر به یحیی و خاندان برمکی چنان بود که دنانیر برمکی و البرمکیّه خوانده شده‌است. پس از مغضوب‌شدن و برافتادن برمکیان، دنانیر از خواندن سر باز زد و چون هارون‌الرشید از وی خواست خوانندۀ او شود، با آنکه هارون بر او خشم گرفت و به تنبیه او فرمان داد، دنانیر حاضر به تغنی نشد؛ خلیفه نیز وی را آزاد کرد. او با آنکه زنی خوبرو بود، تا پایان عمر تن به ازدواج نداد. عقید، از موالی صالح‌بن رشید، بسیار خواهان ازدواج با او بود و حسین‌بن محرز و بَذْلْ و صالح‌بن رشید را برای شفاعت و تقاضای ازدواج نزد او فرستاد، اما دنانیر درخواست ازدواج وی را نپذیرفت (ابوالفرج‌اصفهانی، 1383، ج18، ص65، 67ـ69؛ نیز ← فوّاز، ج1، ص334ـ335). دنانیر مدتها پس از اضمحلال برمکیان زیست و سرانجام در 210 در بغداد درگذشت (← ابوالفرج اصفهانی، 1383، ج18، ص65، 68ـ69؛ همو، 1368ش، ج1، ص716، پانویس 26؛ نیز ← تونجی، ص84).اساس تغنی او بیشتر بر آموزه‌ها و ساخته‌های بَذْل‌الکبری* متکی بود، اما از ابراهیم و اسحاق موصلی*، ابن‌جامع* و فُلَیح نیز آوازها و نکاتی آموخته بود (← ابوالفرج اصفهانی، 1383، ج18، ص65، 68). کتاب المجرد فی الاغانی به دنانیر نسبت داده شده‌است. احتمالاً این کتاب مجموعه‌ای برای نقل ساخته‌های دیگران نیز بوده‌است (← فوّاز، ج1، ص335). اعتمادالسلطنه (ج1، ص130) به داشتن طبع شعر او اشاره کرده‌است.افزون‌براین، دنانیر نام زنی شاعر و ادیب از اهالی کوفه بوده‌است که به ابن‌کناسه (متوفی 207) خدمت می‌کرده و احتمالاً با موسیقی نیز آشنایی داشته‌است (← اعتمادالسلطنه، همانجا).منابع: ابوالفرج اصفهانی، برگزیده الاغانی، ترجمه، تلخیص و شرح از محمدحسین مشایخ فریدنی، تهران 1368ش؛ همو، کتاب‌الاغانی، قاهره 1383، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، خیرات حسان، چاپ سنگی ]تهران[ 1304ـ1307؛ محمد تونجی، معجم اعلام النساء، بیروت 2001؛ دهخدا؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ زینب فوّاز، الدرر المنثور فی طبقات ربّات الخدور، چاپ محمدامین ضناوی، بیروت 1420/1999.
