دنا(۲)

دنا(2)، شهرستانی به مرکزیت شهر سی‌سخت در شمال‌شرقی استان کهگیلویه و بویراحمد* در جنوب غربی ایران (← نقشه کامل ایران امروز). نام شهرستان مأخوذ از قلۀ دنا* است که در شمال این شهرستان واقع است.محوطه‌های تاریخی و آثار باستانی متعدد شهرستان نشان می‌دهد که این منطقه پیش از هزاره چهارم قبل از میلاد مسکون بوده‌است (← پازوکی‌طرودی و شادمهر، ص‌361). از مهم‌ترین محوطه‌های شهرستان، گورستان لَما (متعلق به هزارۀ دوم تا اوایل هزارۀ اول قبل از میلاد) است که در کنارۀ رود خِرسان*، نزدیک روستای لما از توابع بخش پاتاوه واقع است (← گزارش نهایی کاوش‌های باستان‌شناختی گورستان لما، ص‌13، 28، 41). آثار تاریخی متعدد شهرستان به‌ویژه پلهای روی رود خرسان، که از دورۀ ساسانی (حک: 226ـ652م) تا صفوی (حک: حـ 906ـ1135) احداث شده‌اند (← گاوبه، ص177ـ180)، نشان‌دهندۀ اهمیت مواصلاتی این منطقه در طول تاریخ است (← اقتداری، ص539ـ540). افزون بر این، قدمت روستای دنا نیز در این شهرستان، که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است، به دورۀ ساسانیان بازمی‌گردد (← گاوبه، ص106؛ پازوکی‌طرودی و شادمهر، همانجا).با این همه، قدمت مرکز شهرستان، سی‌سخت، براساس آثار تاریخی شهر از سده‌های اولیۀ اسلامی فراتر نمی‌رود (← پازوکی‌طرودی و شادمهر، ص‌364، 367). در منابع دورۀ اسلامی، از سی‌سخت با اسامی سیمتخت، سیمسخت و سیتخت، به‌عنوان سرزمین وسیع بین بازَرنج‌و چُرام، یاد شده‌است (برای نمونه ← ابن‌بلخی، ص‌144، 152؛ حمداللّه مستوفی، ص‌128، 224؛ نیز ← مجیدی‌کرائی، 1381ش، ص‌173). هرچند این اسامی بی‌گمان صورتهای تحریف‌شدۀ یک واژه است، شکل صحیح آن مشخص‌ نیست. باوجوداین دربارة وجه‌تسمیه سی‌سخت نظرها متفاوت است (← کریمی، ص‌79ـ80؛ اقتداری، ص‌526؛ نیز ← احمدی، ص‌55ـ56؛ قدکساز، ص‌95). این نظر که سی به ‌معنای سنگ و نام شهر به معنای سنگ سخت و سنگستان است، با توجه به کوهستانی‌بودن منطقه درست‌تر می‌نماید (← اقتداری، ص‌526، 834).به‌هرروی، پس از حمداللّه مستوفی (همانجاها) که در قرن هشتم از سی‌سخت و محصولات آن یاد کرده‌است، دیگر ذکری از آن در منابع نیست؛ حتی در قرن یازدهم که محمد میرک‌حسینی در گزارش مسیر سفر خود از این نواحی به اصفهان از چشمه بیشور (بشور/ بُشو امروزی)، کوه و ده دنا نام برده (ص32، 34)، اشاره‌ای به سی‌سخت نکرده‌است. این موضوع نشان می‌دهد که سی‌سخت در آن دوران ویران بوده، به‌ویژه آنکه سی‌سخت تا اواخر قرن سیزدهم همچنان متروک بوده‌است. رونق دوبارۀ سی‌سخت با اسکان مردم ده پیشه‌ور آغاز شد که در حدود 1297 به آنجا مهاجرت کردند. پس از آن، سی‌سخت تا حدود نیم قرن پیش به ده‌بزرگ نیز شهرت داشت (← رزم‌آرا، ج‌6، ص‌226؛ کریمی، ص‌79، 81؛ غفاری، ص80؛ لوفلر، ص‌266).در تقسیمات کشوری 1316ش، سی‌سخت جزو دهستان دروهان از توابع شهر بهبهان شد (← ایران. وزارت کشور. ادارۀ کل آمار و ثبت احوال، ج‌2، ص‌281؛ رزم‌آرا، ج‌6، ص‌71، 226) و مدتی بعد به مرکزیت دهستان سی‌سخت ارتقا یافت (کریمی، ص‌79؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج‌92، ص‌284). در 1362ش، سی‌سخت شهر شد (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1382ش، ذیل «استان کهگیلویه و بویراحمد») و در 1366ش، مرکز بخش دروهان گردید (← ایران. وزارت کشور. معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت، ذیل «استان کهگیلویه و بویراحمد»). براساس مصوبۀ هیئت وزیران در اسفند 1379، شهرستان دنا به مرکزیت سی‌سخت تشکیل شد (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1382ش، همانجا).شهرستان دنا مشتمل بر بخشهای مرکزی، پاتاوه و کبگیان؛ شهرهای سی‌سخت، پاتاوه و چیتاب و دهستانهای توت‌نده، دنا، سادات‌محمودی، پاتاوه، چنار و کبگیان است (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1390ش، ذیل «استان کهگیلویه و بویراحمد»). در سرشماری 1385ش، جمعیت این شهرستان 242،52 تن بود که از این تعداد 342،6 تن ساکن شهر سی‌سخت بودند (← مرکز آمار ایران، ذیل «استان کهگیلویه و بویراحمد»). مردم این شهرستان، که از طوایف ایل بویراحمدی* و شیعه مذهب‌اند، به گویش لری سخن می‌گویند (← فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج‌92، ص‌82، 125، 162، 193، 284).شهرت امروزۀ شهرستان دنا به‌سبب جاذبه‌های گردشگری آن است. مکانها و پدیده‌های متعدد منطقه ازجمله کوه دنا و قلل متعدد آن (با ارتفاع بالای 000،4 متر)، غارهای این کوه، رودخانه‌های خروشان (به‌ویژه رود خرسان)، چشمه‌های سرد متعدد (همچون میشی و بشو)، دریاچۀ کوه‌گُل و باغستانهای فراوان، موجب جذب گردشگران ایرانی و خارجی، به‌ویژه کوهنوردان، شده‌است (حسینی، ص‌7ـ15، 123ـ126؛ «سی‌سخت...»، ص‌12؛ نیز ← مجیدی کرائی، 1371ش، ص‌46، 48). افزون بر این، بخشی از منطقۀ حفاظت‌شده دنا (به وسعت 660،93 هکتار) نیز در این شهرستان واقع است. این منطقه، که یکی از رویشگاههای طبیعی چنار در ایران محسوب می‌شود، پوشش گیاهی و جانوری متنوعی دارد. این موضوع، علاوه‌بر اهمیت گردشگری، اهمیت پژوهشی نیز به منطقه داده‌است (درویش‌صفت، ص‌83؛ نیز ← حسینی، ص‌7، 150ـ158).منابع‌: ابن‌بلخی، فارس‌نامه، چاپ گی لسترنج‌ و رینولد الین نیکلسون، لندن 1921، چاپ افست تهران 1363ش؛ نصر احمدی، مرفولوژی کرانه گمنام، تهران 1361ش؛ احمد اقتداری، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی: جغرافیای تاریخی و آثار باستانی، تهران 1359ش؛ ایران. وزارت کشور. ادارۀ کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج‌2، تهران 1329ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت. دفتر تقسیمات کشوری، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، تهران 1366ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری ایران‌: تیر 1390، تهران 1390ش؛ همو، نشریۀ تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به‌همراه شمارۀ مصوبات آن، تهران 1382ش؛ ناصر پازوکی طرودی و عبدالکریم شادمهر، آثار ثبت‌شدۀ ایران در فهرست آثار ملی‌: از 24/6/1310 تا 24/6/1384، تهران 1384ش؛ محمد حسینی، سی‌سخت: شهر برف و آفتاب، تهران 1388ش؛ حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب؛ علی‌اصغر درویش‌صفت، اطلس مناطق حفاظت‌شدۀ ایران، طرح: معاونت محیط زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، تهران 1385ش؛ رزم‌آرا؛ «سی‌سخت نامی که با افسانه‌های اساطیری گره خورده‌است»، گسترش صنعت، سال 2، ش 496، 19 دی 1389؛ یعقوب غفاری، شناسنامۀ ایلات و عشایر کهگیلویه و بویراحمد، تهران 1374ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج‌:92 اردکان، تهران: ادارۀ جغرافیائی ارتش، 1362ش؛ محمدرضا قدکساز، وجه تسمیه شهرهای ایران، ]تهران[ 1375ش؛ اصغر کریمی، «سی‌سخت: ده بزرگ»، هنر و مردم، ش 121 (آبان 1351)؛ گزارش نهایی کاوش‌های باستان‌شناختی گورستان لَما، یاسوج‌ـ کهگیلویه و بویراحمد، ]تألیف [حسن رضوانی و دیگران، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، 1386ش؛ نورمحمد مجیدی کرائی، تاریخ و جغرافیای کوهگیلویه و بویراحمد، تهران 1371ش؛ همو، مردم و سرزمینهای استان کوگیلویه و بویراحمد، تهران 1381ش؛ محمد میرک‌حسینی، ریاض الفردوس‌خانی، چاپ ایرج‌افشار و فرشته صرّافان، تهران 1385ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن‌: 1385 نتایج ‌تفصیلی کل کشور، 1385ش.Retrieved Oct.7, 2012, from http://www.sci.org.ir/ portal/ faces/ public/ census 85/ census 85. natayej/ census 85.rawdata;نقشه کامل ایران امروز، مقیاس 000، 600،1:1، تهران: گیتاشناسی 1390ش؛Heinz Gaube, Die südpersische Provinz Arrağān/ Küh-Gīlūyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Vienna 1973; Reinhold L. Loeffler, "Recent economic changes in Boir Ahmad: regional growth without development", Iranian studies, vol.9, no.4 (Autumn 1976).