بِلیغ، اسماعیل ، شاعر و تذکرهنویس ترک. در 1079 در بورسه * (بروسه) زاده شد و نزد علمای آن روزگار دانش آموخت. به نوشتة برخی منابع، عربی و فارسی را نیکو میدانست ( د. ا. د. ترک ، ذیل ماده). مانند پدر و پدربزرگش، «امام» یکی از مساجد کوچک شهر بورسه، و چندی نیز در همان شهر متصدی چند منصب حکومتی بود ( د.اسلام ، چاپ دوم، ذیل ماده). در 1114، مدت کوتاهی، نایب محکمة [شهر ] توقات شد. علاوه بر این، به تناوب، به چند مقام حکومتی دیگر، از جمله «کاتبی مفتش حرمین شریفین» رسید ( د.ا.د. ترک ، همانجا).به روایتی در 1140 (سامی، ذیل ماده) و به روایتی دیگر، در 1142، در بورسه درگذشت و در گورستان یِنیِیر آن شهر مدفون شد (طاهربک، ج 2، ص 102).پارهای منابع، از آشنایی بلیغ با موسیقی و «ذاکرباشی» [آوازخوان خانقاه ] بودن او سخن گفتهاند ( د.ا.د.ترک ، همانجا). بلیغ، بر خلاف نثرش که مطنطن و متکلفانه است، شعری ساده و آمیخته با امثال و حکم و آراسته به احادیث نبوی دارد که نمونهای از جریان گرایش ادبیات «دیوان» عثمانی به زبان مردم و ادبیات عامیانه است (همانجا).مشهورترین اثر بلیغ، گلدستة ریاض عرفان و وفیات دانشوران نادره دان است که ترجمة حال پادشاهان، شهزادگان، وزیران، مشایخ، عالمان، شاعران و ارباب صنایع (هنرمندان) مدفون در بورسه را دربردارد (طاهربک، ج 2، ص102ـ104). این کتاب که در 1139 تألیف شده و در 1302، بههمت محمداشرف بورسهای، در بورسه انتشار یافته، برای تاریخ این شهر منبعی با ارزش است ( د.ا.د.ترک ، همانجا). آثار دیگر بلیغ عبارتاند از: دیوان ؛ منظومة گل صدبرگ ، حاوی ترجمة صد حدیث نبوی؛ سرگذشتنامة فقیر به عزیمت توقات (سفرنامه)؛ سبعة سیّاره (منظومهای در نعتهای هفتگانه) و گنج شایگان ، در فقه و ادبیات و ترجمة حال. همچنین «شهرانگیز» (شهر آشوب)ی در وصف زیبارویان شهر بورسه داشته که «آیینة خوبان» هم نامیده میشده است. دیوان ، سبعة سیاره و گنج شایگان بلیغ در دست نیست (طاهربک، ج 2، ص 102؛ نیز رجوع کنید به د. ا. د. ترک ، همانجا).منابع: شمسالدین سامی، قاموسالاعلام ، چاپ مهران، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ1898، ذیل «بلیغ»؛ بروسهلی محمدطاهربک، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛EI 2 , s.v. "Bel ¦ â gh ¢ , Isma ¦ ` ¦ â l" (by Fahir I z); TDVIA , s.v. "Bel ª â g § , I sma ª il" (by Mustafa ´ipan).
