بَلَوی، ابومحمد عبدالله‌بن محمد مَدینی، مورخ مصری. از سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست، اما به احتمال بسیار در قرن چهارم می‌زیسته است. وی از قبیلة بَلیّ، شاخه‌ای از بنی‌قُضاعه بود که در نواحی مختلف حجاز و شام و مصر پراکنده بودند. ابن ندیم (ص 243)، نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است: «وی مردی خطیب و فقیه و دانشمند بود.» بلوی کتابهای متعددی تألیف کرد، از جمله: کتاب الابواب ، کتاب‌المعرفة ، و کتاب‌الدین و فرائضه . این آثار همه مفقود شده‌اند، اما او به سبب کتاب دیگرش، سیرة احمدبن طولون ، بسیار شهرت دارد. حدود 1314 ش، محمد کُردعلی نسخه‌ای بسیار قدیمی از این تاریخ گرانبها را در کتابخانة ظاهریة دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه‌ای طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق1939). او بلوی را نویسنده‌ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی نظر او را اشتباه دانسته‌اند.[از میان رجال‌شناسان شیعه، طوسی در الفهرست تنها به نقل مطالب ابن‌ندیم پرداخته است (ص 194ـ195). لیکن ابن‌غضائری، وی را کذّاب و وضّاع، و حدیث او را بی‌اعتبار دانسته است (خوئی، ج 10، ص 303). نجاشی نیز ذیل ترجمة محمدبن حسن جعفری، که از مشایخ بلوی است، وی را جَرح کرده و در روایت، ضعیف دانسته است (ص 324). برخی روایات بلوی، این دیدگاه را تأیید می‌کند (رجوع کنید به همان، ص 303؛ خوئی، ج 10، ص 303-304). افزون بر این در ] میزان الاعتدال ذهبی و لسان المیزان ابن‌حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده شده است و [با استناد به گفتة دارقُطنی، ] او را جاعل حدیث دانسته‌اند. ازینرو نمی‌توانسته‌اند به او استناد کنند. به گفتة ابن‌حجر عسقلانی (ج 3،ص 338)، کتاب سفرنامة امام شافعی ( رحلة‌الشافعی ) را بلوی نوشته، اما بیشتر مطالب آن ساختگی است. کتاب سیرة ابن طولون او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ، و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمة دوم قرن سوم، مهمترین منبع به شمار می‌آید. این کتاب از کتابهای مشابه در همین باب (مانند سیرة ابن طولون تألیف ابن‌دایه که ابن سعید آن را در المغرب تلخیص کرده، کتاب المکافأة تألیف همو؛ اخبار سیبویه المصری تألیف ابن زُلاق؛ و کتاب الولاة و القضاة تألیف کندی) مفصلتر است.بلوی یقیناً پس از ابن‌دایه وفات یافته؛ نیز می‌دانیم که ابن‌دایه بعد از 330 درگذشته است. میان دو کتاب سیرة ابن طولونِ این دو، تشابهات بسیاری وجود دارد، هر چند که سیرة بلوی مفصلتر است. به گفتة کُردعلی، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن‌دایه رونویسی کرده است. اما شاید هر دو منبع مشترکی داشته‌اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «دیوان الانشاء» بوده که احمدبن طولون در مصر تأسیس کرده بوده است (رجوع کنید به بلوی، ص 100ـ101، 111، 122، 124، 228ـ229).سیرة بلوی به چند دلیل بی‌نظیر است: 1) چون تاریخ نگارش آن نیمة اول قرن چهارم است، از کهنترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافته؛ 2) تاریخ مصر و شام در عصر ابن طولون، و سازمانهای اداری آنها مانند دیوان خراج، شرطه، قضا، برید و مانند اینها در این کتاب به شیوه‌ای تازه شرح شده‌اند؛ 3)مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است.منابع : [ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان ، حیدرآباد دکن1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/1971 ] ؛ ابن سعید مغربی، المُغرب فی حلی المغرب ، ج 1، چاپ زکی محمد حسن، شوقی ضیف، و سیده‌اسماعیل کاشف، قاهره1935؛ [ابن ندیم، کتاب الفهرست ، چاپ رضا تجدد، تهران1350 ش ] ؛ عبدالله‌بن محمد بلوی، سیرة احمدبن طولون ، چاپ محمد کردعلی، دمشق1358/1939؛ [ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983 ] ؛ محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، لکهنو1884؛ [محمدبن‌حسن طوسی، الفهرست ، چاپ محمود رامیار، چاپ افست مشهد 1351 ش؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407 ] ؛ـ Abd al-H ¤ am ¦ â d Ü Abba ¦ d ¦ â , "S ¦ Ë rat Ah ¤ mad b. Tu ¦ lu ¦ n li-Ab ¦ â Muh. Ü AbdAlla ¦ h... al-Balaw ¦ â ," review in Bulletin of the Faculty of Arts, Alexandria University , I (1943), 1-9.
