بَلَنْجَر ، از شهرهای مهم خزر بر کرانة رودخانه‌ای با همین نام در شمال گذرگاه دربند (باب الابواب * )، واقع در انتهای شرقی قفقاز. محل آن احتمالاً با ویرانه‌های اندره ، نزدیک آندره‌یوا ، مطابقت دارد. بلنجر ظاهراً، در اصل، نام گروهیِ ساکنان آن بوده است (رجوع کنید به طبری، سلسلة اول، ص 894ـ896، و «بَرَنْجار» ادامة مقاله). به روایت مسعودی (ص 62)، بلنجر پیش از اَتِل * در کرانة ولگا، پایتخت خزر بوده است، اما بنابر گزارشهایی که در دست داریم، هیچ شاهدی برای آن وجود ندارد [این شهر در قرن ششم میلادی، به تصرف ساسانیان درآمد و تا قرن هشتم میلادی، یکی از پایتختهای خان‌نشینهای خزر بود ( د. آ. ، ج 2، ص 141) ] . بلنجر، در نخستین جنگ مسلمانان و ساکنان خزر، بارها در معرض حمله قرار گرفت و در 32 کاملاً به محاصره درآمد، ولی به پیروزی مسلمانان منجر نشد. آنها بار دیگر این شهر را در 104، به سرداری جراح * بن عبدالله حَکَمی، محاصره کردند و این‌بار به تسخیر آن نایل شدند. گویند پس از این شکست، بیشتر سکنة آن مهاجرت کردند. می‌توان به‌آسانی تصور کرد که بسیاری از آنان راهی شمال شده‌اند، زیرا دویست سال پس از این رویداد، ابن‌فضلان جهانگرد (310) به هزاران تن از «بَرَنجارها» که در میان بلغار * های ولگا زندگی می‌کردند برخورد (رجوع کنید به ص92). از رقم غنائمی که ابن‌اثیر (تحت وقایع سال 104، ج 5، ص112) از این شهر به دست می‌دهد، یعنی سیصد دینار برای هر سوار در یک سپاه سی‌هزار نفری، می‌توان دریافت که بلنجر در زمان سقوط شهری بسیار ثروتمند بوده است؛ و ظاهراً از این هنگام به بعد، از اهمیت آن کاسته می‌شود. پس از پایان دومین جنگ مسلمانان و خزرها در 119، دیگر بندرت از آن یاد شده است.منابع: [ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ ، بیروت 1399ـ1402/ 1979ـ 1982؛ ابن‌فضلان، سفرنامه ، ترجمة ابوالفضل طباطبائی، تهران 1345 ش؛ حدودالعالم من‌المشرق الی‌المغرب ، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1340 ش، ص193 ] ؛ محمدبن جریر طبری، تاریخ الرسل و الملوک ، چاپ دخویه... [و دیگران ] ، لیدن 1879ـ1901؛ علی‌بن‌حسین مسعودی، کتاب التنبیه و الاشراف ، چاپ دخویه، لیدن 1894؛M. Artamonov, Ocherki drevneishei istorii Khazar , 93; ] A ¦ zarba ¦ idja ¦ n Sovet Ensiklopediya ¦ si , Baku 1976-1986KOLANGJ; D. M. Dunlop, The history of the Jewish Khazars , Princeton 1954, index, s.v. "Balanjar"; A. Zeki Validi Togan, Ibn Fad ¤ la ¦ n's Reisebericht , Leipzig 1939, 191-193, 298-299 nn.
