بلغرادجق (بلگرادجیک؛ بلوگرادژیک امروزی)شهرکی در [ استان ] ودین. با 520متر ارتفاع از سطح دریا، در 52 کیلومتری جنوبِ غربی ودین در شمال غربی بلغارستان واقع شده است. این شهرک، به‌سبب تشابه اسمی با بلگراد، پایتخت یوگسلاوی امروز، استولْنی بلگراد مجارستان، بلگراد آلبانی و بلگراد ترانسیلوانی، به بلغرادجق (بلگراد کوچک) معروف شده است. نام اصلی این شهرک، بلگراد بوده است، که در اسلاوی، معنای «قلعة سفید» دارد.این شهرک موقعیت جغرافیایی مناسب و فوق‌العاده‌ای دارد. قلعة بلغرادجق ظاهراً، بنایی رومی است که در سده‌های هفتم و هشتم/ سیزدهم و چهاردهم، از استحکامات نظامی شاهزاده‌نشین ودین در قلمرو بلغار بوده است. این شاهزاده‌نشین، که از زمان مُراد اول (761ـ792)، تابع عثمانیها بود، بعد از پیروزی عثمانیها در نیکْبولی در 799، کاملاً به‌حاکمیت آن دولت درآمد و، در نتیجه، شهرک بلغرادجق نیز تسخیر شد. بنابه آمار ( تحریر دفتری ) سال 860، در این منطقه، 36خانة مسیحی‌نشین، و در قلعه، یک پادگان کوچک ترک و یک باب مسجد وجود داشت. در 871، تعداد خانه‌های مسیحی‌نشین بلغرادجق 44 بود (باشباقانلق آرشیوی، مالیه‌دن مدور دفترلر ، ش 18). در 935، در پادگان یاد شده، غیر از امام جماعت، یک دژدار (قلعه‌بان) و شانزده تن محافظ خدمت می‌کردند (باشباقانلق آرشیوی، تحریر دفتری ، ش370)؛ و بنا به دفتر آمار 995، 27 تن محافظ با نُه تن زیردست، در آنجا مشغول خدمت بودند. همچنین حدود چهل تن مسلمان به‌کشاورزی اشتغال داشتند (مدیریت کل اسناد املاک ، ش 57، گ 126 ر ـ پ).بلغرادجق در قرن یازدهم، در خارج از محدودة قلعه، شروع به گسترش کرد، و در قرن دوازدهم به شهرکی تبدیل شد. در 1170، مسجد آنجا را، که در این اسکان [و توسعه ] نقش داشت، حاجی‌حسین‌آقا بازسازی کامل کرد. این مسجد، که در 1354 ش/ 1975، هنوز برپا بود، با شکل مستطیلی و چوب‌پوش خود، و سقفی چوبکاری شده، که آمیزه‌ای از کار محلی بلغاری و فرهنگ کهن ترک بود، جلب توجه می‌کرد. در این شهرک، بویژه در قرن سیزدهم، آثار معماری مختلف بلغاری، به‌طور مشخصی اهمیت یافت؛ در 1237، یک مدرسه، و در 1256 یک آموزشگاه عمومی (اوچیلیشچه ) تأسیس شد. در زمان محمود دوم (1223ـ 1255)، زمانی که صربستان به‌استقلال رسید و بین سرزمین عثمانی و صربستان در پانزده کیلومتری غرب بلغرادجق مرز جدیدی تعیین شد، این قلعة قدیمی، به‌سبب اهمیت سوق‌الجیشی، بازسازی گردید و گسترش داده شد. بنابه دو کتیبة موجود در آنجا، تاریخ اتمام بنا 1254 بوده است. این قلعة جدید در 1257 و 1267، در نتیجة شورشی (شورش بلغرادجق) که گروه 000 ، 12 نفری روستاییان بلغاری، در مخالفت با اجرای فرمان تنظیمات * (اصلاحات زمان عبدالمجید: 1255)، برپا کردند، صحنة برخوردهای شدیدی شد. هر چند که این گروه از مردم به‌قلعه هجوم بردند، ولی ناکام ماندند.بعد از نبرد کریمه، حکومت عثمانی، برای پُر کردن جای خالی نیروی انسانی بلغارهایی که به‌صربستان کوچ کرده بودند، و نیز به‌سبب اهمیت سوق‌الجیشی بلغرادجق، شمار زیادی از چرکسها را در آنجا اسکان داد. این جمعیت، که در حدود 000 ، 2 نفر بودند، در سه روستای بازسازی شدة نصرتیه، عثمانیه و توفیقیه سکونت گزیدند. بنابه ) سالنامة ولایت تونا ( ، که حاوی اطلاعات مفصلی در خصوص ساختار اجتماعی این شهرک مرزی است، ناحیة بلغرادجق، پیش از اینکه منطقة مرزی شود دارای وسعت بیشتری بوده و در حدود 38 روستا داشت؛ از آن میان فقط سه روستا که محل اقامت چرکسها بود، مسلمان‌نشین بودند. شهرک بلغرادجق نیز جمعیتی در حدود 600 ، 2 نفر ـ با یک سوم مسلمان ـ و 300 باب خانه داشت. در کلّ بخش بلغرادجق، 400 ، 14 تن مسیحی و 700 ، 3 نفر مسلمان زندگی می‌کردند. با گذشت زمان، و براثر برخوردهای اجتماعی، مناسبات بین این دو گروه تیره شد. در اثنای جنگ عثمانی ـ روس (1294ـ 1295/ 1877ـ 1878)، قلعة بلغرادجق به محاصرة روسها درآمد و زیر آتش آنها قرار گرفت؛ اما، درست بعد از قرارداد اَدرنه ، که در 21 صفر 1295 به‌امضا رسید، ضبط شد. تقریباً، همة جمعیت ترک آنجا، در طول جنگ و کوچهای متعاقب آن، به‌آناطولی رفتند و فقط تعداد کمی از آنها باقی ماندند؛ چنانکه در 1354 ش/1975، شمار کمی از خانواده‌های ترک در آنجا زندگی می‌کردند. در پی کوچ ترکها، جمعیت شهرک بسیار کم شد؛ بنابه سرشماری 1298/1880 بلغارها، جمعیت بلغرادجق، فقط 100 ، 1 تن بوده است.بلوگرادژیک، در حال حاضر (1371/1992)، با جمعیتی بالغ بر 000 ، 7 تن، و با ظاهری نوین، مرکزی سیاحتی است و قلعة قدیمی دورة عثمانی آن بازسازی و تبدیل به‌موزه شده است. قلعة بلغرادجق، بیش از همة قلعه‌های مشابه در بلغارستان، تحت حفاظت و مراقبت بوده است.منابع:Dus § anka Bojanic ¨ , "Fragment Zbirnog Popisa Vidinskog Sandjaka iz 1466 godine", Mes § ovita ( Miscelan) Istoriski Institut Beograd , Beograd 1973, s. 5-77; Entsiklopedija Ba § lgarija ,Sofia 1978,I,251-254 Halil inalclk, "Application of the Tanzimat and its social effects", Ar.Ott. , V (1973), 97-128; idem, Tanzimat ve Bulgar Meselesi ,Ankara 1943; C. Jirec § ek, Das Fدrstenthum Bulgarien , Prag-Wien- Leipzig 1892, 414-415; F. Kanitz, Donau-Bulgarien und der Balkan , Leipzig 1880, II, 260-266; K. Panov, Belogradz § iskoto Va § stanie , Belogradz § ik 1937; V. Stojanc § evic, "Prince Milos § and the Belogradz § ik revolt", Istoriski Casopis , III, Belgrad 1952, 129-145; Tapu- Kadastro Genel Mدdدrlدg § د. Kuyu § d- â Kad ª â me Ar í ivi, Tahrir Defterleri , Ankara.
